ध्येय असणं ही आपल्या जीवनाला दिशा देणारी गोष्ट असते. एखादं ध्येय गाठायचं ठरवलं की माणूस त्याच्यासाठी झपाटून काम करू लागतो. काहींना यश लवकर मिळतं, काहींना उशिरा. पण या प्रवासात एक गोष्ट विसरली जाते—त्या प्रवासाचा आनंद. आपलं संपूर्ण लक्ष फक्त शेवटच्या टप्प्यावर केंद्रित झालं की सध्याचा क्षण अनुभवायचं महत्त्व दुर्लक्षित होतं. मानसशास्त्रदेखील याच गोष्टीवर भर देतं की ‘ध्येय गाठण्याचा प्रवास’ जितका महत्त्वाचा, तितकाच ‘त्या प्रवासातील अनुभव’ सुद्धा महत्त्वाचा असतो.
१. ध्येय निर्धारण आणि त्याचं मानसशास्त्र
ध्येय ठरवल्यावर आपल्या मेंदूमध्ये ‘डोपामिन’ नावाचा न्यूरोकेमिकल सक्रिय होतो, जो आपल्याला प्रेरणा देतो. Edwin Locke आणि Gary Latham यांच्या Goal-Setting Theory नुसार, स्पष्ट आणि आव्हानात्मक ध्येय ठरवलं की आपली कामगिरी अधिक चांगली होते. म्हणजेच, जर एखादं ठोस ध्येय असलं तर माणूस त्याच्याकडे अधिक गांभीर्याने आणि एकाग्रतेने पाहतो.
पण याचबरोबर एक मानसिक धोका उद्भवतो—प्रोसेसपेक्षा फक्त परिणाम महत्त्वाचा वाटू लागतो. म्हणजेच, आपण “ध्येय गाठल्याशिवाय काहीच अर्थ नाही” या मानसिकतेत अडकतो.
२. सततच्या यशाच्या शोधाचा ताण
ध्येयांवर पूर्ण एकाग्रतेनं लक्ष केंद्रित करणं ही चांगली गोष्ट असली, तरी त्यामुळे मानसिक तणाव वाढू शकतो. अमेरिकन सायकोलॉजिकल असोसिएशनच्या संशोधनानुसार, सतत उच्च कामगिरी करण्याचा ताण हा burnout आणि anxiety disorders ला निमंत्रण देतो.
धावताना जर आपण एकदाही मागे वळून न पाहिलं, तर आपण किती अंतर पार केलं हेच लक्षात येत नाही. त्याचप्रमाणे, जर आपण फक्त ध्येयाच्या शेवटच्या टप्प्यावर लक्ष केंद्रित केलं, तर आपण केलेली प्रगती आणि अनुभवलेले क्षण हे उपभोगता येत नाहीत.
३. प्रवासाचा आनंद कशामुळे महत्त्वाचा आहे?
जगप्रसिद्ध मानसशास्त्रज्ञ Martin Seligman यांच्या Positive Psychology च्या सिद्धांतानुसार, well-being म्हणजे केवळ यश नव्हे, तर positive emotions, engagement, relationships, meaning, आणि accomplishment या पाच घटकांचा संगम असतो.
तुमचं ध्येय गाठणं हे “accomplishment” मध्ये मोडतं. पण जर त्या प्रवासात तुम्हाला काही नवीन शिकायला मिळालं, छान लोक भेटले, नवीन अनुभव मिळाले, काही अपयशातून शिकायला मिळालं—हे सगळं ‘positive emotions’ आणि ‘meaning’ मध्ये भर घालणारं असतं.
४. परिणामाच्या व्यसनापासून सावध राहा
ध्येय गाठणं हवंच, पण त्या ध्येयाच्या अतीव आसक्तीमुळे आपण आजचा क्षण विसरतो. Arrival Fallacy नावाचं मानसशास्त्रीय संकल्पनाच यावर प्रकाश टाकते. या संकल्पनेनुसार, आपण असा गृहित धरतो की “ध्येय गाठल्यावर मी नक्कीच आनंदी होईन.” पण प्रत्यक्षात जेव्हा आपण ते ध्येय गाठतो, तेव्हा काही काळासाठी समाधान मिळतं, आणि लगेचच नवीन ध्येय उभं राहतं.
या सततच्या धावपळीत माणूस थकतो, आणि हळूहळू जीवनातला आनंद हरवत जातो.
५. प्रवासात शिकणं आणि वाढणं
ध्येयाच्या प्रवासात तुम्ही काय काय शिकताय, कोणकोणते नवीन पैलू स्वतःमधले उलगडताय, हे ओळखणं महत्त्वाचं. Carol Dweck च्या Growth Mindset थिअरीनुसार, जर माणूस अपयशाला शिकण्याची संधी समजून घेत असेल, तर तो मानसिक दृष्ट्या अधिक सक्षम होतो.
तुम्ही ध्येयापर्यंत पोहोचलात की नाही हे महत्त्वाचं आहेच, पण त्याहीपेक्षा तुम्ही त्या प्रवासात काय झालात, हे अधिक महत्त्वाचं आहे.
६. ‘फ्लो’ अनुभव घ्या
Flow State ही संकल्पना Mihaly Csikszentmihalyi यांनी मांडली आहे. जेव्हा एखाद्या कार्यात आपण इतके तल्लीन होतो की वेळेचं भान राहत नाही, तेव्हा आपण ‘फ्लो’ मध्ये असतो. ध्येय गाठण्याच्या प्रक्रियेत जर तुम्ही या स्थितीचा अनुभव घेतला, तर तो अनुभव तुमचं जीवन समृद्ध करतो.
‘फ्लो’ मध्ये राहणं म्हणजे कामाचा आनंद घेणं. काम फक्त एक साधन न राहता, तो स्वतःतच एक अर्थपूर्ण अनुभव ठरतो.
७. वर्तमानात जगणं आणि कृतज्ञता
ध्येय गाठण्याच्या नादात आपण बरंच काही गमावतो—आपलं आरोग्य, नातेसंबंध, सर्जनशीलता, आणि सगळ्यात महत्त्वाचं म्हणजे ‘वर्तमान क्षण’. मानसशास्त्रज्ञ Robert Emmons यांनी कृतज्ञतेवर केलेल्या संशोधनात असं आढळून आलं की रोज कृतज्ञता व्यक्त करणारे लोक अधिक समाधानी आणि मानसिकदृष्ट्या आरोग्यदायी असतात.
दररोज स्वतःला विचार करा – “आजच्या प्रवासात मी काय शिकलं?” “कोणत्या गोष्टींसाठी मी आभार मानू शकतो?” हे विचार तुम्हाला तुमच्या ध्येयाच्या प्रवासात आनंद घ्यायला शिकवतील.
८. निष्कर्ष – संतुलन साधा
ध्येय असावंच. पण तेच सगळं नाही. ध्येयापर्यंत पोहोचणं हे एक सुंदर प्रवास असतो. त्या प्रवासात तुम्हाला अनेक अडथळे येतील, काही नवे वळणं मिळतील, काही गोष्टी तुमच्या अपेक्षेप्रमाणे घडणार नाहीत. पण यातून तुम्ही घडत राहता, शिकत राहता. आणि याच प्रवासातला प्रत्येक क्षण तुमचं जीवन समृद्ध करत असतो.
म्हणूनच – ‘ध्येयावर दृढ रहा, पण प्रवासाचा आनंद घ्यायला विसरू नका!’
मनापासून काही टिप्स:
- दर आठवड्याला ५ मिनिटं त्या आठवड्यातील शिकण्याचा सारांश लिहा.
- अपयश आलं की स्वतःला विचार करा – “यातून मी काय शिकतोय?”
- यशाच्या प्रत्येक पायरीवर थांबा आणि स्वतःसाठी एक छोटा सेलिब्रेशन करा.
- जेव्हा कंटाळा वाटतो, तेव्हा ध्येय नव्हे तर त्या प्रवासामधली मजा आठवा.
- आणि सर्वात महत्त्वाचं – तुमच्या मन:शांतीच्या किंमतीवर कोणतंच ध्येय स्वस्त नसावं!
धन्यवाद!