आपले जीवन जसे घडते तसेच आपण त्याकडे पाहतो, पण त्याच वेळी आपण कशा दृष्टीकोनातून त्याकडे पाहतो हे अधिक महत्त्वाचे असते. आपण नकारात्मकतेत अडकतो की सकारात्मकतेचा स्वीकार करतो, यावर आपले मानसिक आरोग्य आणि जीवनशैली अवलंबून असते. यातील एक महत्त्वाचा घटक म्हणजे कृतज्ञता व्यक्त करणे. अनेक मानसशास्त्रज्ञ आणि संशोधकांनी असा निष्कर्ष काढला आहे की, दिवसातून किमान ३ वेळा कृतज्ञता व्यक्त केल्याने मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यावर सकारात्मक परिणाम होतो.
कृतज्ञता म्हणजे काय?
कृतज्ञता म्हणजे आपल्या आयुष्यातील चांगल्या गोष्टींची जाणीव ठेवणे आणि त्या गोष्टींसाठी मनापासून आभार मानणे. ही गोष्ट केवळ मोठ्या घटना किंवा यशाबद्दल असते असे नाही, तर दैनंदिन जीवनातील लहान-लहान गोष्टींबद्दलही आपण कृतज्ञ असू शकतो. उदाहरणार्थ, चांगले आरोग्य, कुटुंबासोबत घालवलेला वेळ, एखाद्याची मदत मिळणे, निसर्गसौंदर्य पाहणे—या सर्व गोष्टींसाठी कृतज्ञ राहणे शक्य आहे.
कृतज्ञता व्यक्त करण्याचे मानसशास्त्रीय फायदे
१. मानसिक आरोग्य सुधारते
संशोधनातून असे सिद्ध झाले आहे की, कृतज्ञता व्यक्त करणे तणाव कमी करण्यास मदत करते. जे लोक दररोज आपल्या आयुष्यातील चांगल्या गोष्टींसाठी कृतज्ञता व्यक्त करतात, त्यांच्यात तणावाची पातळी तुलनेने कमी आढळते.
डोपामाइन आणि सेरोटोनिन हे आनंददायी हार्मोन्स मेंदूत सक्रिय होतात, ज्यामुळे आनंदाची भावना निर्माण होते.
नैराश्य आणि चिंता यांची तीव्रता कमी होते, कारण आपला मेंदू सकारात्मकतेकडे वळतो.
आत्मसंतोष आणि समाधानाची भावना वाढते, ज्यामुळे मन शांत आणि स्थिर राहते.
२. शारीरिक आरोग्यास मदत
फक्त मानसिकच नव्हे तर कृतज्ञता शारीरिक आरोग्यावरही प्रभाव टाकते. संशोधनात असे आढळले आहे की, नियमित कृतज्ञता व्यक्त करणाऱ्या लोकांमध्ये रक्तदाब नियंत्रणात राहतो आणि झोपेच्या समस्या कमी होतात.
झोपेचा दर्जा सुधारतो – कृतज्ञता व्यक्त करणारे लोक अधिक शांत झोप घेतात, कारण त्यांच्या मनात चिंता आणि नकारात्मक विचार कमी असतात.
हृदयविकाराचा धोका कमी होतो – कृतज्ञ राहणाऱ्या लोकांमध्ये स्ट्रेस हार्मोन्स (जसे की कॉर्टिसोल) कमी प्रमाणात असतात, त्यामुळे हृदयाचे आरोग्य सुधारते.
रोगप्रतिकारशक्ती वाढते – संशोधनानुसार, कृतज्ञता व्यक्त करणाऱ्या लोकांचे शरीर संसर्ग आणि आजारांशी अधिक चांगल्या प्रकारे लढा देते.
३. नाती अधिक बळकट होतात
आपण जर आपल्या जोडीदार, कुटुंबातील सदस्य, मित्र किंवा सहकाऱ्यांचे आभार मानले, तर आपले नातेसंबंध अधिक दृढ होतात.
लोकांना जेव्हा आपली प्रशंसा ऐकायला मिळते किंवा आपली मदत कोणीतरी ओळखतो, तेव्हा त्यांच्या मनातही आपल्याबद्दल सकारात्मक भावना निर्माण होते.
त्यामुळे संवाद सुधारतो, गैरसमज कमी होतात आणि परस्पर प्रेम आणि विश्वास वाढतो.
कृतज्ञता व्यक्त करणारे लोक सहसा अधिक सामाजिक आणि सहानुभूतीपूर्ण असतात, त्यामुळे त्यांना दीर्घकाळ चांगली नाती जपता येतात.
४. सकारात्मक मानसिकता विकसित होते
नकारात्मक गोष्टींवर लक्ष केंद्रित करण्याऐवजी, कृतज्ञता व्यक्त करणारे लोक जीवनातील सकारात्मक पैलू ओळखतात.
यामुळे स्वतःवरील विश्वास वाढतो आणि आत्मसमर्पणाच्या भावनेतून मुक्तता मिळते.
भविष्यातील अडचणींकडे अधिक सकारात्मक दृष्टिकोनातून पाहण्याची क्षमता विकसित होते.
५. कार्यक्षमता आणि निर्णयक्षमता वाढते
कृतज्ञता व्यक्त करणे म्हणजे केवळ मानसिक शांती मिळवणे नाही, तर त्याचा आपल्या दैनंदिन जीवनातील कामगिरीवरही चांगला प्रभाव पडतो.
जे लोक आपल्या आयुष्यातील चांगल्या गोष्टी ओळखतात आणि त्याबद्दल आभार मानतात, ते अधिक उत्साही आणि कार्यक्षम असतात.
यामुळे आत्मविश्वास वाढतो आणि निर्णय घेण्याची क्षमता सुधारते.
वर्क प्लेसवर देखील सकारात्मकता वाढते, टीमवर्क सुधारतो आणि सर्जनशीलता वाढते.
दिवसातून ३ वेळा कृतज्ञता व्यक्त करण्याच्या सोप्या पद्धती
१. सकाळी उठल्यावर (पहिला वेळ)
सकाळी उठल्यानंतर तुमच्याकडे असलेल्या गोष्टींसाठी आभार माना.
आपण जिवंत आहोत, आपले कुटुंब आहे, आज आपल्याकडे एक नवीन संधी आहे—यासारख्या गोष्टी लक्षात ठेवा.
हे मनात विचार करून किंवा डायरीत लिहून करू शकता.
२. दुपारी/कामाच्या वेळेत (दुसरा वेळ)
आपल्या कामाच्या ठिकाणी, सहकाऱ्यांनी दिलेल्या मदतीसाठी त्यांचे आभार माना.
एखाद्या चांगल्या प्रसंगासाठी किंवा आपल्या आयुष्यात घडलेल्या सकारात्मक गोष्टींसाठी मनोमन कृतज्ञता व्यक्त करा.
३. झोपण्यापूर्वी (तिसरा वेळ)
दिवसभरातील तीन चांगल्या गोष्टींची नोंद करा ज्या आपल्याला आनंददायक वाटल्या.
त्या गोष्टींसाठी कृतज्ञता व्यक्त करा, त्यातून मिळालेल्या शिकवणीचा विचार करा.
यामुळे शांत झोप लागण्यास मदत होते.
वैज्ञानिक दृष्टिकोन
कृतज्ञता आणि मानसिक आरोग्यावर झालेल्या संशोधनांनुसार, Dr. Robert Emmons आणि Dr. Michael McCullough यांनी २००३ मध्ये केलेल्या अभ्यासात असे आढळले की, नियमित कृतज्ञता व्यक्त करणाऱ्या लोकांचे मानसिक आणि शारीरिक आरोग्य तुलनेने अधिक चांगले असते.
कृतज्ञता व्यक्त करणाऱ्या लोकांना नैराश्य, चिंता आणि एकाकीपणाचा सामना करण्याची ताकद अधिक असते.
Harvard Medical School च्या अभ्यासात असे आढळले की, कृतज्ञता व्यक्त केल्याने लोकांचा आनंदाचा स्तर वाढतो आणि दीर्घकाळ टिकणारी सकारात्मकता निर्माण होते.
Positive Psychology आणि Cognitive Behavioral Therapy (CBT) मध्येही कृतज्ञता व्यक्त करण्यावर भर दिला जातो, कारण त्यामुळे नकारात्मक विचारसरणी कमी होते.
कृतज्ञता हा आपल्या मानसिक, शारीरिक आणि सामाजिक आरोग्यासाठी एक अत्यंत प्रभावी आणि सोपी सवय आहे. दिवसातून फक्त ३ वेळा कृतज्ञता व्यक्त केल्याने आपले आयुष्य पूर्णपणे बदलू शकते. हे केवळ सकारात्मक मानसिकतेसाठीच उपयुक्त नाही, तर आरोग्य, नाती आणि कार्यक्षमता यांच्यावरही मोठा परिणाम घडवते. त्यामुळे, आजपासूनच आपल्या जीवनात कृतज्ञतेला एक महत्त्वाचा भाग बनवा आणि त्याचे सकारात्मक परिणाम अनुभवा.
धन्यवाद!
क्लिक करा 
