परिस्थिती स्वीकारण्याचा मानसिक स्वास्थ्याशी असलेला संबंध
जीवन नेहमी आपल्या अपेक्षांप्रमाणे चालत नाही. कधी यश मिळतं, तर कधी अपयश. कधी प्रिय व्यक्ती आपल्यासोबत राहतात, तर कधी दूर जातात. कधी परिस्थिती आपल्या बाजूने असते, तर कधी पूर्णपणे विरोधात. अशा वेळी आपण दोन गोष्टी करू शकतो – परिस्थितीशी झगडत राहायचं किंवा ती स्वीकारून पुढे जायचं. अनेक मानसशास्त्रज्ञ असं मानतात की, मानसिक आरोग्य सुदृढ ठेवण्यासाठी परिस्थिती स्वीकारणं हा सर्वात महत्त्वाचा गुण आहे. “चला हे पण ठीक आहे!” असं म्हणण्याची सवय लावल्यास आपल्याला जीवनातील तणाव, चिंता आणि दु:ख कमी भासू शकतं.
स्वीकारण्याचा मानसशास्त्रीय अर्थ
स्वीकारणे म्हणजे काय? मानसशास्त्रानुसार स्वीकारण्याचा अर्थ परिस्थितीशी संपूर्ण तादात्म्य पावणे असा नाही, तर ती जशी आहे तशी मान्य करून त्यावर कार्य करणे. याचा अर्थ आपण हार मानतोय असं नाही, तर याचा अर्थ आहे की, आपण अनावश्यक संघर्ष टाळतोय आणि आपल्या मानसिक ऊर्जेचा योग्य वापर करतोय.
स्वीकारण्याच्या प्रक्रियेत खालील टप्पे महत्त्वाचे असतात:
- सध्याच्या परिस्थितीची पूर्ण जाणीव करणे – स्वतःच्या भावना आणि विचारांना समजून घेणं.
- नकारात्मक भावनांना विरोध न करणे – त्रासदायक भावना नकारून त्या नष्ट होत नाहीत, उलट त्या वाढतात. त्यामुळे त्यांना स्वीकारणं महत्त्वाचं.
- परिस्थिती सुधारण्यासाठी कृती करणे – जे शक्य आहे, त्यावर लक्ष केंद्रित करणे.
- स्वतःला आणि इतरांना क्षमा करणे – जुनी दुःखं आणि चुकांवर रेंगाळणं टाळून पुढे जाणं.
“हे पण ठीक आहे!” या दृष्टिकोनाचे मानसिक फायदे
- तणाव कमी होतो
मानसिक तणाव बऱ्याचदा अशा विचारांमधून येतो की, “हे असं का झालं?”, “असं होणं चुकीचं आहे!”, “मी यातून बाहेर कसा पडू?” याऐवजी “हे जसं आहे, तसं आहे” आणि “चला हे पण ठीक आहे” असं म्हणल्यास आपण शांत राहू शकतो. संशोधनानुसार, स्वीकारणाऱ्या व्यक्तींचा कॉर्टिसोल (तणाव संप्रेरक) कमी असतो. - चिंता आणि नैराश्याला आळा बसतो
मनोवैज्ञानिक संशोधन दर्शवते की, परिस्थिती स्वीकारणाऱ्या व्यक्तींना कमी नैराश्य येतं. नकारात्मक विचारांना थांबवण्याचा प्रयत्न करणं, त्यावर सतत विचार करणं किंवा परिस्थिती बदलण्याचा अट्टाहास ठेवणं यामुळे मानसिक त्रास वाढतो. त्याऐवजी स्वीकारल्यास मन अधिक स्थिर राहतं. - संबंध सुधारतात
जेव्हा आपण इतरांकडून परिपूर्णतेची अपेक्षा करत नाही, तेव्हा नाती अधिक सकारात्मक बनतात. प्रत्येक नात्यात काही संघर्ष असतात, पण त्यांना स्वीकारून “चला, हे पण ठीक आहे” असं म्हणलं, तर आपण नात्यातील आनंद अधिक अनुभवू शकतो. - स्वतःवर अधिक प्रेम करता येतं
आपण सगळ्या चुका टाळू शकत नाही, प्रत्येक निर्णय योग्य असेल असं नाही. स्वतःच्या अपयशांना स्वीकारणं आणि “चला, हे पण ठीक आहे” असं म्हणणं म्हणजे स्वतःला अनावश्यक त्रास न देणं. त्यामुळे आत्म-सन्मान वाढतो आणि आत्म-विश्वास टिकून राहतो. - आयुष्य अधिक आनंदी वाटतं
माइंडफुलनेस आणि एक्सेप्टन्स थेरपी (Acceptance and Commitment Therapy) च्या अभ्यासांमध्ये दिसून आलं आहे की, जे लोक परिस्थिती स्वीकारतात, त्यांना आयुष्यातील लहानसहान आनंद अधिक जाणवतो. ते नेहमी परिपूर्णतेच्या शोधात राहत नाहीत, त्यामुळे त्यांना मानसिक समाधान अधिक मिळतं.
स्वीकारण्याची कला आत्मसात करण्यासाठी काही मानसशास्त्रीय उपाय
1. परिस्थितीशी भांडणं थांबवा
काही गोष्टी आपल्या हातात नसतात – भूतकाळातील चुका, इतरांचा स्वभाव, बाह्य घटना. त्यावर आपण फक्त प्रतिक्रिया देऊ शकतो. “हे असं का झालं?” असा विचार करण्यापेक्षा, “हे झालंय आणि मी यातून पुढे कसं जाऊ शकतो?” असा विचार करा.
2. आत्म-स्वीकृती (Self-acceptance) वाढवा
स्वतःच्या चुकांसाठी स्वतःला दोष देणं थांबवा. आपण माणूस आहोत, आणि चुका अपरिहार्य आहेत. स्वतःला सांगायची सवय लावा – “मी जसा आहे, तसा स्वीकारतो आणि सुधारण्यासाठी प्रयत्न करतो.”
3. सकारात्मक आत्मसंवाद (Positive self-talk) करा
स्वतःशी संवाद साधताना सौम्य आणि स्वीकारात्मक भाषा वापरा. “हे योग्य नाही” किंवा “मी चुकीचा आहे” असं म्हणण्याऐवजी, “ठीक आहे, असं झालं. मी यातून शिकेन.” असं म्हणण्याचा सराव करा.
4. ध्यान (Mindfulness) आणि श्वसन तंत्रांचा उपयोग करा
वर्तमान क्षणात राहण्यासाठी ध्यान, डीप ब्रिदिंग, योगा यासारख्या तंत्रांचा उपयोग करा. हे आपल्याला मन स्थिर ठेवण्यास मदत करतात.
5. “हे पण ठीक आहे” म्हणायची सवय लावा
छोट्या छोट्या गोष्टींमध्येही ही सवय लावून घ्या. ट्रॅफिकमध्ये अडकलात? – “चला, हे पण ठीक आहे!” कोणी चुकीचं वागलं? – “ठीक आहे, कदाचित त्याचा दिवस खराब गेला असेल.”
कथा: कबीर आणि परिस्थितीचा स्वीकार
कबीर नावाचा एक तरुण मोठ्या कंपनीत नोकरी करत होता. त्याला प्रमोशनची खूप इच्छा होती. मात्र, त्याला प्रमोशन मिळालं नाही, आणि त्याच्यापेक्षा कमी अनुभव असलेल्या सहकाऱ्याला ते मिळालं. तो खूप नाराज झाला, राग आला, आणि स्वतःच्या क्षमता कमी वाटू लागल्या.
पण नंतर त्याने स्वतःला शांत करत स्वीकारलं – “चला, हे पण ठीक आहे!” त्याने स्वतःच्या कामावर लक्ष केंद्रित करायला सुरुवात केली. पुढच्या काही महिन्यांत त्याने उत्कृष्ट कामगिरी केली आणि एका चांगल्या कंपनीत उत्तम संधी मिळवली.
त्याला समजलं की, परिस्थिती स्वीकारल्याने मन शांत राहतं आणि नव्या संधी ओळखता येतात.
निष्कर्ष: स्वीकारण्यात खरी ताकद आहे!
जीवन अनिश्चित आहे, आणि आपण कितीही प्रयत्न केले तरी प्रत्येक गोष्ट आपल्या मनासारखी होईलच असं नाही. पण त्याबद्दल राग, दुःख, तणाव किंवा निराशा बाळगण्यापेक्षा परिस्थिती स्वीकारणं हा जास्त शहाणपणाचा मार्ग आहे. “चला, हे पण ठीक आहे!” असा दृष्टिकोन ठेवल्यास, आपण मानसिकदृष्ट्या अधिक सशक्त, सकारात्मक आणि आनंदी राहू शकतो.
म्हणूनच, पुढच्या वेळी जेव्हा काही अनपेक्षित घडेल, तेव्हा स्वतःलाच सांगा – “चला, हे पण ठीक आहे!”
धन्यवाद!
क्लिक करा 