आयुष्यात शिस्तबद्धता आणि सातत्य ठेवण्यासाठी रुटीन तयार करणे आवश्यक असते. परंतु काही वेळा आपल्याला त्याच त्याच गोष्टी रोज करायचा कंटाळा येतो. ही समस्या प्रत्येकालाच कधी ना कधी जाणवते. सुरुवातीला ठरवलेले उद्दिष्ट उत्साहाने पाळले जातात, पण जसजसा वेळ जातो, तसतसा उत्साह कमी होत जातो आणि रुटीनचे पालन करणे कठीण वाटते. मानसशास्त्राच्या दृष्टिकोनातून पाहता, ही एक नैसर्गिक प्रक्रिया आहे. पण हा कंटाळा दूर करून पुन्हा नियमित रुटीनमध्ये राहण्यासाठी काही विशिष्ट मानसिक तंत्रे आणि उपाय उपयोगी ठरू शकतात.
कंटाळा का येतो? मानसशास्त्रीय कारणे
काही मानसशास्त्रीय कारणे अशी आहेत जी आपल्याला रुटीनमधून बाहेर काढतात:
- मोनोटोनी (एकसुरीपणा) – जर रोज तेच तेच काम करावे लागत असेल, तर मेंदूला नवीनतेची कमतरता जाणवते आणि त्यामुळे कंटाळा येतो.
- डोपामाइनची कमतरता – मेंदूत डोपामाइन नावाचे एक न्यूरोट्रांसमीटर असते, जे आपल्याला आनंदाची भावना देण्यास मदत करते. जेव्हा तेच-तेच रुटीन पाळले जाते, तेव्हा डोपामाइनचे प्रमाण कमी होऊ शकते आणि उत्साह कमी होतो.
- स्वतःवर अनावश्यक ताण – काही वेळा आपण स्वतःवर खूप कठोर नियम लादतो आणि जर त्या नियमांचे पालन करता आले नाही, तर निराशा येते.
- स्पष्ट उद्दिष्टांचा अभाव – काही वेळा आपल्याला आपल्या रुटीनमधून काय साध्य करायचे आहे हे स्पष्ट नसते. त्यामुळे प्रेरणा कमी होते.
- समतोलाचा अभाव – जर रुटीनमध्ये फक्त जबाबदाऱ्या आणि कठोर शिस्त असेल, आनंदासाठी वेळ नसेल, तर ते लवकर कंटाळवाणे होते.
रुटीनमधला कंटाळा दूर करण्यासाठी उपाय
१. रुटीनमध्ये बदल करा
जर तुमच्या दिनचर्येत फारसा बदल नसेल तर कंटाळा येणे साहजिक आहे. त्यामुळे थोडेसे परिवर्तन करा. जसे की –
- व्यायामाचा वेळ सकाळी असेल तर तो संध्याकाळी करा.
- ऑफिसमध्ये जाताना वेगळ्या रस्त्याने जा.
- काम करताना नवीन संगीत ऐका.
- ब्रेकमध्ये नवीन गोष्टी करा, जसे की पेंटिंग, मेडिटेशन, किंवा नवीन पुस्तक वाचणे.
२. लहान लक्ष्य ठेवा आणि त्यात वैविध्य आणा
मोठ्या उद्दिष्टांपेक्षा लहान टप्पे ठेवा. उदाहरणार्थ, “दररोज ५ कि.मी. धावायचे” असे लक्ष्य असेल तर काही दिवस ३ कि.मी. चालणे, तर काही दिवस वेगवान धावणे असे बदल करता येतील. त्यामुळे कंटाळा येणार नाही.
३. गेमिफिकेशन तंत्र वापरा
रुटीनला गेमसारखे बनवा. तुम्ही एका आठवड्यासाठी स्वतःला एक आव्हान द्या, जसे की –
- “७ दिवस सलग ध्यानधारणा करायची आणि त्यानंतर स्वतःला एखादी छोटीशी भेट द्यायची.”
- “दररोज ३० मिनिटे वाचन करायचे आणि महिन्याच्या शेवटी एक नवीन पुस्तक घ्यायचे.”
४. फक्त परिणामांकडे न पाहता प्रक्रियेचा आनंद घ्या
आपण अनेकदा रुटीन फॉलो करताना फक्त शेवटच्या निकालावर लक्ष केंद्रित करतो, पण प्रवासाचा आनंद घेत नाही. उदाहरणार्थ, व्यायाम करताना वजन कमी करण्याचा विचार न करता शरीरातील बदलांचा आनंद घ्या.
५. स्वतःला फोर्स करू नका, पण शिस्तबद्ध रहा
रुटीन हे सक्तीने न करता आनंदाने स्वीकारावे. काही दिवस कंटाळा आल्यास लहानसा ब्रेक घ्या, पण पूर्णपणे थांबू नका. उदाहरणार्थ, रोज १ तास व्यायाम करायचा असेल आणि कंटाळा आला तर त्या दिवशी २० मिनिटे हलकासा व्यायाम करा.
६. नवीन काहीतरी शिकत रहा
नवीन कौशल्ये शिकल्याने मेंदू सतत सक्रिय राहतो. त्यामुळे तुमच्या रुटीनमध्ये नवीन गोष्टींचा समावेश करा, जसे की –
- नवीन भाषा शिकणे.
- नवीन प्रकारचा वर्कआउट करण्याचा प्रयत्न करणे.
- नवीन रेसिपी बनवणे.
७. स्वतःला इनाम द्या
जर तुम्ही १५ दिवस रुटीन पाळले तर स्वतःला एखाद्या भेटवस्तूने प्रोत्साहित करा. हे मानसशास्त्रीय तंत्र मेंदूला प्रेरित ठेवते.
८. रुटीनमधील सर्वात कठीण गोष्ट आधी करा
‘Eat the Frog’ नावाचे एक तंत्र आहे, ज्यामध्ये दिवसाची सर्वात कठीण गोष्ट आधी पूर्ण करायची असते. त्यामुळे उर्वरित दिवस सोपा वाटतो आणि कंटाळा कमी होतो.
९. मेडिटेशन आणि सेल्फ-रिफ्लेक्शन करा
कधी कधी आपल्याला नक्की कुठे अडथळा येतोय हे कळत नाही. ध्यानधारणा आणि स्वतःच्या विचारांवर आत्मपरीक्षण केल्याने ते स्पष्ट होते आणि रुटीन फॉलो करणे सोपे होते.
१०. योग्य साथीदार निवडा
काही वेळा एखाद्या गोष्टीत रस राहावा यासाठी योग्य लोकांची सोबत महत्त्वाची असते. उदाहरणार्थ, तुम्ही जर व्यायाम करत असाल आणि कंटाळा आला असेल, तर कोणी मित्रासोबत किंवा फिटनेस ग्रुपमध्ये सामील व्हा.
मानसिक आरोग्य आणि रुटीन याचा संबंध
मानसिक आरोग्य आणि नियमित दिनचर्या यांचा मोठा संबंध आहे. संशोधन असे सांगते की नियमित रुटीनमुळे चिंता आणि नैराश्य कमी होते. पण रुटीन जर खूप कडक असेल आणि त्यामध्ये लवचिकता नसेल, तर तेच मानसिक तणावाचे कारण ठरू शकते. त्यामुळे –
- स्वतःला मोकळा वेळ द्या.
- जबरदस्तीपेक्षा आनंदाने रुटीन स्वीकारा.
- आवश्यकता असल्यास बदल करण्यास मागे हटू नका.
रुटीन पाळताना कंटाळा येणे स्वाभाविक आहे, पण त्यावर मात करणे शक्य आहे. छोट्या बदलांमुळे आपण पुन्हा प्रेरित होऊ शकतो. मानसिकतेत थोडेसे बदल केले, स्वतःला थोडेसे प्रोत्साहित केले, की रुटीन पाळणे आनंददायी होऊ शकते. त्यामुळे रुटीनमध्ये लवचिकता ठेवा, तेथील छोट्या यशांचा आनंद घ्या आणि सतत नवीन गोष्टी शिकण्याचा प्रयत्न करा.
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.
क्लिक करा 