आनंद हा कुठल्याही मोठ्या गोष्टींमध्ये किंवा मोठ्या यशातच असतो, असे अनेकांना वाटते. मात्र, मानसशास्त्र सांगते की आनंद शोधण्यासाठी मोठ्या गोष्टींची आवश्यकता नाही, तर आपल्या दैनंदिन जीवनातील साध्या-सोप्या गोष्टींमध्येही तो सापडू शकतो. रोजच्या आयुष्यात छोट्या क्षणांतून आनंद मिळवण्याची कला शिकली, तर मन स्थिर आणि समाधानी राहू शकते.
आनंद कशात असतो? मानसशास्त्राचा दृष्टिकोन
मानसशास्त्रानुसार, आनंद हा बाह्य परिस्थितींवर कमी आणि आपल्या आतल्या मानसिक अवस्थांवर अधिक अवलंबून असतो. डॉ. मार्टिन सेलिगमन यांच्या पॉझिटिव्ह सायकोलॉजीच्या संशोधनानुसार, आनंद हा तीन मुख्य घटकांवर अवलंबून असतो—
- आनंददायी जीवन (Pleasant Life) – जिथे आपण छोटे छोटे सुखद अनुभव घेतो.
- अर्थपूर्ण जीवन (Meaningful Life) – जिथे आपण आपल्या कृतींना काहीतरी चांगला उद्देश जोडतो.
- गंभीर गुंतवणुकीचे जीवन (Engaged Life) – जिथे आपण संपूर्णतः एखाद्या कार्यात मग्न होतो.
यावरून असे स्पष्ट होते की, आपल्याला ज्या गोष्टी आनंद देतात त्या मोठ्या असाव्यात असे काहीच नाही. छोट्या-छोट्या गोष्टीतही आपल्याला जीवनाचा आनंद सापडू शकतो.
दैनंदिन जीवनातील साध्या गोष्टीतून आनंद शोधण्याच्या प्रभावी पद्धती
१. आभार मानण्याची सवय लावा (Practice Gratitude)
दैनंदिन जीवनात कृतज्ञता बाळगणे हे आनंद शोधण्याचे अत्यंत प्रभावी साधन आहे. मानसशास्त्रज्ञांच्या मते, दिवसातून तीन सकारात्मक गोष्टींची यादी करणे आणि त्याबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करणे मानसिक आरोग्यासाठी फायदेशीर ठरते. उदाहरणार्थ, तुम्हाला चांगली झोप मिळाली, एखाद्या मित्राने मदत केली किंवा तुम्ही तुमचे एखादे छोटेसे लक्ष्य गाठले—यांसारख्या साध्या गोष्टींसाठी आभार मानणे तुमच्या मनाला सकारात्मकतेकडे घेऊन जाते.
२. वर्तमान क्षणात राहा (Live in the Moment)
“माइंडफुलनेस” म्हणजेच वर्तमान क्षणाची जाणीव ठेवणे, हे मानसशास्त्रात खूप महत्त्वाचे मानले जाते. बहुतेक वेळा आपण भूतकाळातील गोष्टींचा विचार करीत राहतो किंवा भविष्याबाबत चिंता करत राहतो. पण वर्तमान क्षणात राहिल्यास, साध्याच गोष्टीतून आनंद मिळवता येतो.
उदाहरणार्थ, चहा घेताना त्याचा सुगंध, उष्णता आणि चव याचा पूर्णतः आनंद घ्या. निसर्गाचा आस्वाद घ्या, फुलांचे रंग, वाऱ्याची झुळूक, सूर्यप्रकाश यांचा अनुभव घ्या.
३. निसर्गाच्या सान्निध्यात जा (Connect with Nature)
निसर्गात वेळ घालवणे हे आनंद मिळवण्याचा उत्तम मार्ग आहे. संशोधनानुसार, रोज फक्त २०-३० मिनिटे निसर्गाच्या सान्निध्यात घालवल्यास तणाव आणि चिंता कमी होते. सकाळी सूर्योदय पाहणे, झाडांचे निरीक्षण करणे किंवा पाण्याचा शांत प्रवाह बघणे यामुळे आपल्या मनात समाधान निर्माण होते.
४. लहान यश साजरे करा (Celebrate Small Wins)
आपण नेहमी मोठ्या यशाची वाट पाहतो आणि तोपर्यंत आनंदी राहणे टाळतो. परंतु मानसशास्त्र सांगते की, छोट्या यशांचे सुद्धा आपण आनंदाने स्वागत केले पाहिजे.
उदाहरणार्थ, दिवसभराची यादी पूर्ण करणे, व्यायामाची सवय लावणे किंवा एखाद्या नवीन कौशल्याची सुरुवात करणे हीदेखील छोटी यशे आहेत. यामुळे मेंदूतील “डोपामाइन” हा आनंददायक संप्रेरक स्रवतो आणि आपल्याला सकारात्मक वाटते.
५. इतरांना मदत करा (Help Others)
संशोधन असे दर्शवते की इतरांना मदत केल्याने आपल्या आनंदात वाढ होते. केम्ब्रिज विद्यापीठातील अभ्यासानुसार, इतरांसाठी काही चांगले करण्याने मेंदूमध्ये “ऑक्सिटोसिन” संप्रेरक स्रवतो, जो आपल्याला समाधानी आणि आनंदी बनवतो.
उदाहरणार्थ, एखाद्याला छोटेसे साहाय्य करणे, चांगले शब्द बोलणे किंवा एखाद्या गरजू व्यक्तीला मदत करणे यामुळे समाधान मिळते.
६. छंद जोपासा (Pursue a Hobby)
स्वतःसाठी वेळ देणे आणि काहीतरी नवीन शिकणे हे आनंद मिळवण्यासाठी प्रभावी उपाय आहे. संगीत ऐकणे, चित्रकला, बागकाम, वाचन, स्वयंपाक करणे अशा छंदातून मोठा आनंद मिळू शकतो. संशोधनानुसार, छंद जोपासल्याने तणावाचे प्रमाण कमी होते आणि आत्मसंतोष वाढतो.
७. शरीरसौष्ठवावर लक्ष द्या (Take Care of Your Body)
व्यायाम आणि योग्य आहारामुळे शारीरिक आरोग्यासह मानसिक आरोग्य सुधारते. व्यायाम करताना “एंडॉर्फिन” नावाचा आनंददायक संप्रेरक मेंदूत स्रवतो. यामुळे मूड सुधारतो आणि नैराश्य कमी होते.
८. सुसंवाद साधा (Build Meaningful Connections)
मानसशास्त्रानुसार, चांगली नाती असणाऱ्या व्यक्ती मानसिकदृष्ट्या अधिक समाधानी असतात. आपल्या मित्र-परिवारासोबत दिलखुलास संवाद साधल्याने मन अधिक आनंदी राहते. त्यामुळे सतत मोबाईल किंवा सोशल मीडियावर राहण्यापेक्षा, प्रत्यक्ष भेटीगाठी वाढवा.
९. विनोदशक्ती वाढवा (Develop a Sense of Humor)
हसण्यामुळे शरीरात सकारात्मक बदल होतात आणि मानसिक ताण कमी होतो. वैज्ञानिक संशोधनात असे आढळले आहे की, दिवसातून काही मिनिटे हसल्याने शरीरात ऑक्सिजनचा पुरवठा सुधारतो आणि हृदय निरोगी राहते. त्यामुळे विनोदी गोष्टी वाचा, हास्यस्पर्धा बघा किंवा मित्रांबरोबर आनंदी क्षण घालवा.
१०. डिजिटल डिटॉक्स करा (Limit Screen Time)
अति प्रमाणात मोबाईल किंवा सोशल मीडिया वापरणे मानसिक आरोग्यासाठी हानिकारक असते. संशोधनानुसार, सतत स्क्रीनसमोर वेळ घालवल्याने तणाव आणि चिंता वाढते. त्याऐवजी, प्रत्यक्ष निसर्गाच्या सान्निध्यात जा किंवा प्रत्यक्ष संवाद साधा.
संपत्ती, प्रसिद्धी किंवा मोठ्या गोष्टींच्या शोधात आपण आनंद गमावून बसतो. पण मानसशास्त्र स्पष्ट सांगते की, आनंद हा आपल्या दैनंदिन जीवनातील साध्या गोष्टीतही लपलेला असतो. कृतज्ञता बाळगणे, वर्तमान क्षणात राहणे, निसर्गाचा आनंद घेणे, इतरांसाठी चांगले करणे आणि छंद जोपासणे या साध्या सवयी आत्मसात केल्या, तर आपले जीवन अधिक आनंदी आणि समाधानी होईल. म्हणूनच, मोठ्या गोष्टींसाठी वाट पाहण्यापेक्षा, आजपासूनच आपल्या आयुष्यातील छोट्या गोष्टींमध्ये आनंद शोधण्याचा प्रयत्न करा!
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.
क्लिक करा 
