डिप्रेशन म्हणजे केवळ दुःख किंवा उदासीनता नव्हे. ती एक मानसिक आरोग्याची स्थिती आहे जी व्यक्तीच्या विचारांवर, भावनांवर, आणि वागण्यावर परिणाम करते. डिप्रेशन असलेल्या व्यक्तीला मानसिक, भावनिक आणि शारीरिक पातळीवर खूप त्रास होतो. त्यामुळे अशा वेळी जवळच्या लोकांनी त्यांच्याशी कसा संवाद साधायचा, कशी वागणूक ठेवायची याला प्रचंड महत्त्व असते. परंतु बऱ्याचदा चुकून किंवा अज्ञानामुळे आपण त्यांच्याशी चुकीची वागणूक करतो, ज्यामुळे त्यांच्या परिस्थितीचे गांभीर्य अधिक वाढते.
या लेखात आपण डिप्रेशन असलेल्या व्यक्तीशी कोणत्या प्रकारे वागू नये आणि त्या मागील मानसशास्त्रीय कारणे जाणून घेणार आहोत.
१. “हे काहीच मोठं नाही, सावर स्वतःला” असं म्हणू नका
कारण:
डिप्रेशन हा केवळ मनाची कमकुवत अवस्था नाही, तर ती मेंदूतील रासायनिक बदलांमुळे होणारी वैद्यकीय समस्या आहे. “सावर स्वतःला” असं म्हणणं म्हणजे त्या व्यक्तीच्या समस्यांना गांभीर्याने न घेणे आणि त्यांना दुर्लक्षित करण्यासारखं आहे.
उदाहरण:
राधा ही २५ वर्षांची तरुणी गेल्या काही महिन्यांपासून डिप्रेशनमध्ये आहे. ती तिच्या भावाला सांगते की तिला दिवसातून बराच वेळ रडू येतं आणि काहीच करावंसं वाटत नाही. तिचा भाऊ तिला म्हणतो, “हे सगळं तुझ्या मनाचे खेळ आहेत, जास्त विचार करू नको.” त्यामुळे राधाला असं वाटतं की तिच्या भावाला तिचं दुःख समजतच नाही आणि ती आणखीन एकटी पडते.
२. “तुला काय कमी आहे?” असं विचारू नका
कारण:
डिप्रेशनसाठी सामाजिक किंवा आर्थिक परिस्थिती नेहमी कारणीभूत नसते. श्रीमंत किंवा यशस्वी व्यक्तींनाही डिप्रेशन होऊ शकतो. “तुला काय कमी आहे?” असं विचारणं म्हणजे त्या व्यक्तीच्या भावनांना कमी लेखणं आहे.
उदाहरण:
आदित्य हा एक प्रतिष्ठित कंपनीत काम करणारा कर्मचारी आहे. त्याला डिप्रेशन असल्याचं कळल्यावर त्याचा मित्र म्हणतो, “तुझ्याकडे चांगली नोकरी, पैसा सगळं आहे, तुला डिप्रेशन कसलं?” या शब्दांनी आदित्यला असं वाटतं की त्याच्या मानसिक आरोग्याचं महत्त्वच नाही आणि त्याच्या भावना कोणी समजून घेत नाही.
३. “हे तुझ्या मानसिकतेवर आहे, सकारात्मक विचार कर” असं सुचवू नका
कारण:
डिप्रेशन असलेल्या व्यक्तीला “सकारात्मक विचार कर” असं सांगणं म्हणजे त्यांच्या वेदनांना कमी लेखणं होय. सकारात्मक विचारांचा सल्ला उपयोगी असला तरी डिप्रेशन ही वैद्यकीय समस्या आहे, जिथे व्यावसायिक मदतीची आवश्यकता असते.
उदाहरण:
स्नेहा ही गृहिणी, जी डिप्रेशनमुळे सतत निराश असते, तिला तिची शेजारीण सांगते, “तू फक्त चांगल्या गोष्टींबद्दल विचार कर, सगळं ठीक होईल.” या सल्ल्यामुळे स्नेहाला वाटतं की तिला समजून घेतलं जात नाही आणि ती अजून एकटी पडते.
४. त्यांच्या समस्यांचा उपहास करू नका किंवा त्यांच्या त्रासाला तुच्छ लेखू नका
कारण:
डिप्रेशन असलेल्या व्यक्तीसाठी त्यांच्या समस्या खूप मोठ्या असतात, जरी त्या बाहेरून क्षुल्लक वाटल्या तरी. उपहासाने त्यांचा आत्मविश्वास आणखी कमी होतो.
उदाहरण:
राहुलला डिप्रेशनमुळे अंथरुणातून उठण्यासही कठीण वाटतं. त्याचा मित्र त्याला म्हणतो, “तुझा हा आळस सोड; इतका काही मोठा प्रश्न नाही.” यामुळे राहुल आणखी निराश होतो आणि मदत मागण्याचं थांबवतो.
५. “तुझ्या जागी असतो तर…” अशा तुलना करू नका
कारण:
तुलना केल्याने त्या व्यक्तीला स्वतःबद्दल आणखीन कमीपणा वाटतो. प्रत्येकाची परिस्थिती वेगळी असते आणि प्रत्येक व्यक्ती वेगवेगळ्या पद्धतीने गोष्टींचा सामना करते.
उदाहरण:
नीलमला डिप्रेशनमुळे सतत थकवा जाणवतो. तिची आई तिला सांगते, “मी तुझ्या वयाची होते तेव्हा किती काम करत होते, तुला काहीच सहन होत नाही.” हे शब्द नीलमला तिच्या क्षमतांबद्दल कमी विश्वास वाटायला लावतात.
६. “औषधं घेण्याची गरज नाही” असं सुचवू नका
कारण:
डिप्रेशनचा उपचार करण्यासाठी औषधं आणि थेरपी या दोन्ही पद्धती गरजेच्या असू शकतात. औषधांबद्दल चुकीची माहिती देणं किंवा त्या टाळण्याचा सल्ला देणं धोकादायक ठरू शकतं.
उदाहरण:
अजयने डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार डिप्रेशनसाठी औषधं घेण्यास सुरुवात केली आहे. त्याचा मित्र त्याला सांगतो, “औषधं घेऊन काही फरक पडत नाही, फक्त स्वतःवर विश्वास ठेव.” त्यामुळे अजय औषधं घेणं थांबवतो आणि त्याची स्थिती अधिकच गंभीर होते.
७. त्यांच्या दुःखावर नकारात्मक प्रतिक्रिया देऊ नका
कारण:
“इतकं काय रडायचं आहे?” किंवा “तुला कायम काहीतरी दुःखच का वाटतं?” अशा नकारात्मक प्रतिक्रियांमुळे व्यक्तीला त्यांचं दुःख व्यक्त करायला अडथळा निर्माण होतो.
उदाहरण:
संध्याला तिच्या नवऱ्याशी तिच्या मनातील दुःख सांगायचं होतं. पण त्याने “काय नेहमीच्या तक्रारी करत असतेस?” असं म्हटलं, ज्यामुळे संध्याला वाटलं की तिच्या भावना गौण आहेत.
डिप्रेशन असलेल्या व्यक्तीशी संवाद कसा असावा?
त्यांना ऐकून घ्या: त्यांना त्यांचं दुःख मोकळं व्यक्त करण्याची संधी द्या.
समजून घ्या: त्यांच्या भावना खऱ्या आहेत हे समजून घ्या आणि त्यांचा आदर करा.
समर्थन द्या: “मी तुझ्यासोबत आहे” किंवा “तुला जर काही मदत हवी असेल तर मी आहे” असे शब्द वापरा.
प्रोत्साहन द्या: त्यांना व्यावसायिक मदत घेण्यास प्रोत्साहित करा.
धीर द्या: त्यांना वेळ द्या आणि त्यांच्या प्रगतीसाठी धीराने साथ द्या.
डिप्रेशनमधील व्यक्तीच्या मनस्थितीचा आदर करणे आणि योग्य पाठिंबा देणे खूप महत्त्वाचे आहे. चुकीची वागणूक केवळ त्यांच्या परिस्थितीला अधिक गुंतागुंतीचे बनवते. अशा वेळी आपण संवेदनशील राहून त्यांचं मानसिक आरोग्य सुधारण्यासाठी सकारात्मक भूमिका घेऊ शकतो. आपल्या सहानुभूतीपूर्ण वागणुकीने त्यांना आयुष्याकडे नव्याने पाहण्याचा विश्वास आणि सामर्थ्य मिळू शकतं.
मानसशास्त्रीय दृष्टिकोनातून विचार करता, अशा व्यक्तींशी संवाद साधताना काळजीपूर्वक आणि सहृदयतेने वागणेच त्यांच्यासाठी खऱ्या अर्थाने उपयुक्त ठरते.
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.
क्लिक करा 