आपल्या दैनंदिन जीवनात अनेक गोष्टी अशा असतात ज्या आपल्याला जमत नाहीत किंवा आपण त्यात अपेक्षित यश मिळवू शकत नाही. काहींना लोकांसमोर बोलणे अवघड जाते, काहींना वेळेचे व्यवस्थापन जमत नाही, तर काहींना तणाव सांभाळता येत नाही. अशा अडचणींमुळे आत्मविश्वास कमी होऊ शकतो आणि मानसिक ताण वाढू शकतो. पण मानसशास्त्र सांगते की योग्य दृष्टिकोन, नियोजन आणि सराव केल्याने कुठलीही कौशल्ये आत्मसात करता येतात. या लेखात आपण मानसशास्त्रीय दृष्टिकोनातून अशा समस्यांचे व्यवस्थापन कसे करावे, हे पाहणार आहोत.
१. स्वतःच्या मर्यादा ओळखा आणि स्वीकारा
बर्‍याच वेळा आपण स्वतःला जबरदस्तीने एखाद्या गोष्टीसाठी ढकलतो. पण मानसशास्त्र सांगते की स्वतःच्या मर्यादा ओळखणे आणि स्वीकारणे हा विकासाचा पहिला टप्पा आहे.
कसे कराल?
- तुम्हाला जमत नसलेल्या गोष्टींची यादी तयार करा.
- त्या गोष्टी तुम्हाला का जमत नाहीत, याचा विचार करा.
- स्वतःला दोष देण्याऐवजी त्या गोष्टी सुधारण्याचा दृष्टिकोन ठेवा.
उदाहरणार्थ, जर तुम्हाला लोकांसमोर बोलणे अवघड वाटत असेल, तर तो तुमचा दोष नसून एक कौशल्य आहे जे तुम्ही सरावाने सुधारू शकता.
२. प्रयत्नशील मानसिकता (Growth Mindset) विकसित करा
मानसशास्त्रज्ञ Carol Dweck यांनी सांगितले आहे की, व्यक्तीच्या यशामागे तिची मानसिकता महत्त्वाची असते. स्थिर मानसिकता (Fixed Mindset) असलेल्या लोकांना वाटते की, आपली कौशल्ये आणि बुद्धिमत्ता निश्चित आहेत आणि त्यात बदल होऊ शकत नाही. पण प्रयत्नशील मानसिकता (Growth Mindset) असलेले लोक हे मान्य करतात की, मेहनत आणि योग्य दृष्टिकोनाने कोणतीही गोष्ट सुधारता येते.
कसे कराल?
- “मला हे जमत नाही” असे म्हणण्याऐवजी “मी अजून यात सुधारणा करू शकतो” असे म्हणा.
- चुका झाल्या तरी त्यातून शिकण्याचा प्रयत्न करा.
- आत्मसंदेह टाळून सतत शिकण्याच्या मानसिकतेने पुढे जा.
३. लहान उद्दिष्टे ठेवा आणि त्यावर काम करा
काही मोठ्या गोष्टी थेट साध्य करणे अवघड असते, म्हणूनच त्या छोट्या टप्प्यांमध्ये विभागणे उपयोगी ठरते. मानसशास्त्रात याला “Chunking Method” म्हणतात.
कसे कराल?
- मोठ्या कामांचे छोटे-छोटे टप्पे तयार करा.
- दररोज थोडेसे प्रयत्न करा.
- प्रत्येक छोट्या यशाचे सेलिब्रेशन करा.
उदाहरणार्थ, जर तुम्हाला एखादी नवीन भाषा शिकायची असेल, तर एकदम ५० शब्द शिकण्याऐवजी दररोज ५ शब्द शिकण्याचा निर्धार करा.
४. आत्म-प्रेरणा टिकवून ठेवा
काही गोष्टी वेळ घेतात, म्हणूनच त्या करताना उत्साह आणि प्रेरणा कायम ठेवणे महत्त्वाचे आहे.
कसे कराल?
- नेहमी सकारात्मक दृष्टिकोन ठेवा.
- स्वतःला बक्षीस देण्याची सवय लावा.
- यशस्वी लोकांच्या कथा वाचा आणि त्यातून प्रेरणा घ्या.
उदाहरणार्थ, जर तुम्हाला व्यायामाची सवय लावायची असेल, तर प्रत्येक सातत्यपूर्ण आठवड्यानंतर स्वतःला एखादी छोटीशी भेट द्या.
५. योग्य मार्गदर्शन आणि मदतीचा स्वीकार करा
काही वेळा आपल्याला एखादी गोष्ट शिकण्यासाठी योग्य मार्गदर्शनाची गरज असते. मानसशास्त्र सांगते की, योग्य गुरू किंवा मार्गदर्शक मिळाल्यास शिकण्याची प्रक्रिया वेगवान होते.
कसे कराल?
- तुम्हाला एखादी गोष्ट शिकायची असल्यास त्यात कुशल असलेल्या लोकांशी बोला.
- ऑनलाईन कोर्सेस, पुस्तकं आणि कार्यशाळांचा उपयोग करा.
- चुका कबूल करून सुधारण्याची तयारी ठेवा.
उदाहरणार्थ, जर तुम्हाला लेखनाची कला सुधारायची असेल, तर अनुभवी लेखकांचे लेख वाचा आणि त्यांच्याकडून मार्गदर्शन घ्या.
६. मानसिक तणाव आणि भीती हाताळा
बर्‍याच वेळा काही गोष्टी न जमत असल्याने भीती वाटते, तणाव येतो किंवा संकोच निर्माण होतो. पण मानसशास्त्र सांगते की, आपल्या मनातील भीती ओळखून त्यावर उपाय करणे आवश्यक आहे.
कसे कराल?
- ध्यान (Meditation) किंवा श्वासोच्छ्वासाच्या तंत्रांचा वापर करा.
- आत्मसंवाद (Self-Talk) सुधारण्यासाठी सकारात्मक विचारांची सवय लावा.
- कठीण परिस्थितीकडे शिकण्याच्या संधी म्हणून पाहा.
उदाहरणार्थ, जर तुम्हाला स्टेजवर बोलण्याची भीती वाटत असेल, तर सुरुवातीला लहान गटात बोलण्याचा सराव करा.
७. सातत्याने सराव करा आणि चुका सुधारत जा
कोणतेही नवीन कौशल्य शिकताना किंवा एखादी समस्या सोडवताना सातत्याने सराव करणे गरजेचे असते.
कसे कराल?
- एका वेळेला एक कौशल्य सुधारण्यावर लक्ष द्या.
- चुका केल्या तरी परत प्रयत्न करा.
- संधी मिळेल तितक्या वेळा सराव करा.
उदाहरणार्थ, जर तुम्हाला एखाद्या नवीन तंत्रज्ञानाची सवय लावायची असेल, तर दररोज त्यावर ३० मिनिटे काम करण्याचा निर्धार करा.
८. इतरांच्या तुलना टाळा
आपण अनेकदा इतरांच्या यशाशी स्वतःची तुलना करतो, पण मानसशास्त्र सांगते की प्रत्येकाची प्रगतीची गती वेगळी असते.
कसे कराल?
- स्वतःच्या प्रगतीवर लक्ष द्या.
- इतरांशी तुलना करण्यापेक्षा स्वतःची कालची आणि आजची प्रगती पहा.
- स्वतःवर विश्वास ठेवा.
उदाहरणार्थ, जर तुम्ही नवीन नोकरीत प्रवेश घेतला असेल आणि सहकाऱ्यांपेक्षा कमी अनुभवी असाल, तरीही स्वतःच्या प्रगतीवर लक्ष केंद्रित करा.
तुम्हाला न जमणाऱ्या गोष्टी हाताळण्यासाठी योग्य दृष्टिकोन, प्रयत्नशील मानसिकता, लहान टप्प्यांमध्ये वाटणी, प्रेरणा, योग्य मार्गदर्शन आणि सातत्य यांची आवश्यकता असते. मानसिक ताण कमी करून, सकारात्मक विचार करून आणि योग्य धोरण अवलंबून कोणतेही आव्हान पेलले जाऊ शकते. त्यामुळे जे जमत नाही त्याकडे कमीपणाने पाहू नका, तर त्याचे योग्य नियोजन करून पुढे जा.
“आपण जसे विचार करतो तसे घडते, म्हणून सकारात्मक रहा आणि पुढे वाटचाल करा!”
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.
क्लिक करा 