नातं टिकवण्यासाठी प्रेम महत्त्वाचं असतं, पण केवळ प्रेम असून पुरेसं नसतं. त्या प्रेमाला समजूतदारपणाची जोड असली, तरच ते नातं अधिक बहरतं. एखाद्या नात्यात समजूतदारपणा असेल, तर प्रत्येक दिवस हा प्रेमाचा दिवस ठरतो. नात्यात केवळ १४ फेब्रुवारीला प्रेम व्यक्त करून उपयोग नाही, तर तो गोडवा टिकवण्यासाठी सतत प्रयत्न करणं गरजेचं आहे. मानसशास्त्रीय दृष्टिकोनातून पाहिल्यास, नात्यांत समजूतदारपणा कसा विकसित करता येतो आणि त्याचा मानसिक आरोग्यावर कसा प्रभाव पडतो, हे समजून घेणं महत्त्वाचं आहे.
१. नात्यात समजूतदारपणा का आवश्यक आहे?
समजून घेणं म्हणजे फक्त ऐकून घेणं नाही, तर त्या व्यक्तीच्या विचारांमध्ये, भावनांमध्ये, आणि कृतींमध्ये समरस होणं आहे. मानसशास्त्रानुसार, जोडीदाराने एकमेकांच्या भावनांना योग्य प्रतिसाद दिला नाही, तर नात्यात दुरावा निर्माण होतो. ‘गॉटमन इन्स्टिट्यूट’च्या संशोधनानुसार, यशस्वी नात्यांमध्ये ८०% वेळा जोडीदार एकमेकांच्या भावना समजून घेतात आणि त्यांच्या प्रतिसादात सकारात्मकता असते. अशा जोडप्यांमध्ये घटस्फोटाचे प्रमाण कमी असते.
जोडीदार एकमेकांना समजून घेत नसतील, तर संवादाचा अभाव निर्माण होतो. यामुळे नात्यात कटुता वाढते, वाद होतात आणि मानसिक तणाव वाढतो. त्यामुळेच, कोणत्याही नात्यात समजूतदारपणा हा टिकाऊपणासाठी आवश्यक घटक आहे.
२. समजून घेण्याची मानसिक प्रक्रिया
एखाद्या व्यक्तीला समजून घेणं म्हणजे त्याच्या भावनांची योग्य व्याख्या करणं. मानसशास्त्रात याला ‘इमोशनल इंटेलिजन्स’ (Emotional Intelligence) म्हणतात. डॅनियल गोलमन यांनी सांगितल्याप्रमाणे, इमोशनल इंटेलिजन्समधील ‘एम्पथी’ (Empathy) हा नातेसंबंध सुधारण्यासाठी महत्त्वाचा घटक आहे.
एम्पथी विकसित करण्यासाठी:
- ऐकण्याची कला आत्मसात करा – केवळ ऐकण्याचा देखावा न करता, मनापासून ऐकणं गरजेचं आहे.
- भावनांचा आदर करा – जोडीदाराचा दृष्टिकोन समजून घेण्याचा प्रयत्न करा.
- संवाद साधा – गैरसमज टाळण्यासाठी स्पष्टपणे संवाद साधा.
- स्वतःच्या भावना ओळखा – स्वतःच्या भावनांना योग्य प्रकारे व्यक्त करण्याची कला आत्मसात करा.
जेव्हा या गोष्टी वापरल्या जातात, तेव्हा जोडीदाराच्या मनातील भावना समजून घेणं सोपं जातं आणि नात्यात विश्वास निर्माण होतो.
३. समजून घेणाऱ्या नात्याचा मानसिक आरोग्यावर होणारा प्रभाव
समजूतदार नातं केवळ मनासाठीच नाही, तर शरीरासाठीही फायद्याचं ठरतं. मानसशास्त्रीय संशोधनानुसार, जे लोक निरोगी आणि सकारात्मक नात्यात असतात, त्यांचं मानसिक आरोग्य अधिक चांगलं राहतं.
मानसिक फायद्यांचा विचार केल्यास:
- तणाव कमी होतो – एकमेकांना समजून घेणाऱ्या नात्यात वाद कमी होतात, ज्यामुळे मानसिक शांती मिळते.
- आत्मविश्वास वाढतो – जेव्हा आपल्याला आपला जोडीदार समजून घेतो, तेव्हा आत्मसन्मान वाढतो.
- उदासीनता कमी होते – सपोर्टिव्ह नातं असल्याने मानसिक आजार होण्याची शक्यता कमी होते.
- आनंद आणि समाधान वाढतं – सकारात्मक संवादामुळे जीवनावर अधिक समाधान वाटू लागतं.
समजून घेणाऱ्या नात्यात मेंदूत ऑक्सिटोसिन (Oxytocin) नावाचा ‘हॅप्पी हॉर्मोन’ अधिक प्रमाणात स्रवतो, जो विश्वास आणि जवळीक वाढवतो. त्यामुळेच असे नाते दीर्घकाळ टिकते.
४. एकमेकांना समजून घेण्याच्या काही मानसशास्त्रीय पद्धती
१) गैरसमज दूर करा
कधीकधी नात्यातील तणाव हा गैरसमजातून निर्माण होतो. ‘अ‍ॅक्टिव्ह लिसनिंग’ तंत्र वापरून संवाद साधल्यास गैरसमज टाळता येतात. यासाठी:
- जोडीदार बोलत असताना त्याच्या प्रत्येक शब्दाकडे लक्ष द्या.
- त्याचे शब्द फक्त ऐकू नका, तर समजून घेण्याचा प्रयत्न करा.
- आपल्या भावना लगेच व्यक्त करण्याऐवजी, दुसऱ्याच्या दृष्टिकोनातून विचार करा.
२) दोषारोप टाळा
नात्यात भांडणं होणं सामान्य आहे, पण त्यासाठी नेहमी एकमेकांवर आरोप करणं हे नकारात्मक परिणाम निर्माण करू शकतं. त्यामुळेच, ‘मी’ (I) विधानांचा वापर करा. उदाहरणार्थ,
- “तू मला समजून घेत नाहीस.” याऐवजी
- “माझ्या भावना तुला सांगताना मला त्रास होतो.” असं म्हणणं जास्त प्रभावी ठरतं.
३) एकत्रित निर्णय घ्या
मानसशास्त्रानुसार, ‘जॉइंट डिसिजन मेकिंग’ (Joint Decision Making) म्हणजे दोघांनी मिळून घेतलेले निर्णय अधिक प्रभावी असतात. त्यामुळे प्रत्येक महत्त्वाच्या बाबतीत एकत्र विचार करून निर्णय घ्यावा.
४) वेळ द्या आणि स्पर्श महत्त्वाचा आहे
स्पर्श हा केवळ प्रेमाचा नव्हे, तर मानसिक आधाराचा देखील भाग आहे. संशोधनानुसार, स्पर्श केल्याने ऑक्सिटोसिनचा स्तर वाढतो आणि नात्यात जवळीक निर्माण होते. त्यामुळे दिवसातून किमान एकदा तरी जोडीदाराला मिठी मारणं किंवा त्याचा हात हातात घेणं नातं दृढ करतं.
५) छोट्या गोष्टींमधून आनंद घ्या
प्रेम व्यक्त करणं म्हणजे मोठमोठ्या भेटवस्तू देणं नव्हे, तर छोट्या गोष्टींतून जोडीदाराच्या जीवनात आनंद आणणं महत्त्वाचं आहे. उदाहरणार्थ,
- दिवसभराच्या धावपळीत एक कप कॉफी करून देणं.
- अचानक एखाद्या लहानशा गोष्टीसाठी कौतुक करणं.
- थोडा वेळ सोबत घालवणं.
ही छोटी पण महत्त्वाची कृत्य नात्यातील प्रेम अधिक बळकट करतात.
एकमेकांना समजून घेणाऱ्या नात्यात केवळ एका दिवशी नव्हे, तर प्रत्येक दिवशी प्रेम व्यक्त केलं जातं. अशा नात्यात, फेब्रुवारी महिन्यापुरतं प्रेम मर्यादित राहत नाही, तर दररोज एक नवीन प्रेम दिवस असतो.
मनाच्या आरोग्यासाठी सकारात्मक नातं असणं महत्त्वाचं आहे. समजून घेण्याची मानसिकता निर्माण केल्याने नात्यातील विश्वास, सुरक्षितता आणि आत्मियता वाढते. त्यामुळे कोणतंही नातं अधिक समृद्ध होतं आणि त्याचा एकूणच आयुष्यावर चांगला परिणाम होतो. म्हणूनच, एकमेकांना समजून घेण्याचा प्रयत्न करा आणि नात्यातील प्रत्येक दिवस प्रेम दिवस बनवा!
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.
क्लिक करा 