भावनिकता ही प्रत्येक व्यक्तीमध्ये वेगवेगळ्या प्रमाणात आढळते. काही लोक तर्कशुद्ध विचार करणारे असतात, तर काही अत्यंत भावनिक असतात. अतिशय भावनिक असणाऱ्या व्यक्ती लहानशा गोष्टींवरही खोल परिणाम घेतात. त्यांचा मानसिक आरोग्याचा ताण वाढू शकतो आणि त्यामुळे त्यांच्या जीवनशैलीवर परिणाम होतो. या लेखात आपण भावनिक लोकांना कोणत्या गोष्टींची गरज असते आणि त्या त्यांच्या मानसिक आरोग्यासाठी कशा महत्त्वाच्या आहेत, हे पाहणार आहोत.
१. मानसिक स्थिरतेसाठी आधार आणि समजूतदार माणसं
भावनिक व्यक्तींना सर्वाधिक गरज भासते ती त्यांच्या भावना समजून घेणाऱ्या लोकांची. ज्या वेळी ते दुःखी असतात किंवा एखाद्या गोष्टीवर प्रचंड भावनिक प्रतिक्रिया देतात, तेव्हा त्यांना कोणी तरी शांतपणे ऐकून घेणारा आणि समजून घेणारा व्यक्ती हवी असते. मानसशास्त्रानुसार, आधार मिळाल्याने व्यक्ती स्वतःला सुरक्षित समजते आणि मानसिक आरोग्य सुधारते.
काय करावे?
- अशा व्यक्तींनी विश्वासार्ह मित्र, कुटुंबीय किंवा थेरपिस्ट यांच्याशी संवाद साधावा.
- ज्या लोकांशी बोलताना ते न्यूनगंडात जातात, अशा लोकांपासून दूर राहावे.
२. स्वतःच्या भावनांना योग्य प्रकारे व्यक्त करण्याची संधी
भावनिक व्यक्तींना त्यांची भावना दडपून ठेवणे त्रासदायक ठरते. ते जर व्यक्त होऊ शकले नाहीत, तर त्यांच्यात तणाव, नैराश्य किंवा चिंता निर्माण होऊ शकते.
काय करावे?
- भावनिक लेखन (जसे की डायरी लिहिणे) करावे.
- कला, संगीत, नृत्य यांसारख्या सर्जनशील गोष्टींमध्ये भावनांना वाट मोकळी करून द्यावी.
- जवळच्या माणसाशी मनमोकळेपणाने संवाद साधावा.
३. आत्मसंयम विकसित करणे आणि भावनांवर नियंत्रण मिळवणे
अतिशय भावनिक लोकांना प्रत्येक गोष्ट तीव्रतेने जाणवते. त्यामुळे त्यांचे मन लहानशा गोष्टींवरही लवकर दुखावते. यासाठी भावनांवर नियंत्रण ठेवणे आवश्यक आहे.
काय करावे?
- ध्यान आणि श्वासावर लक्ष केंद्रित करणारे तंत्र (माइंडफुलनेस) शिकावे.
- भावनांना मोकळी वाट देण्यापूर्वी स्वतःला वेळ द्यावा आणि विचारपूर्वक प्रतिक्रिया द्यावी.
- स्वतःच्या भावना समजून घेण्यासाठी स्वसंवाद (self-talk) करण्याची सवय लावावी.
४. आत्मसम्मान आणि आत्मप्रेम वाढवणे
भावनिक व्यक्तींना इतरांची मान्यता हवी असते. त्यांना आपले विचार, भावना आणि निर्णय यांची मान्यता मिळाली नाही, तर त्यांचा आत्मविश्वास ढासळतो. त्यामुळे त्यांना आत्मप्रेम आणि आत्मसम्मान वाढवण्याची गरज असते.
काय करावे?
- स्वतःच्या क्षमतांवर विश्वास ठेवावा.
- स्वतःला दोष देण्याऐवजी आपल्या सकारात्मक बाजू लक्षात घ्याव्यात.
- समाजाच्या अपेक्षांपेक्षा स्वतःच्या आनंदाला महत्त्व द्यावे.
५. परिप्रेक्ष्य विकसित करणे आणि तर्कशुद्ध विचार शिकणे
भावनिक व्यक्ती अनेकदा घटनांचा अर्थ मोठ्या प्रमाणात वाढवून घेतात. उदाहरणार्थ, कोणीतरी त्यांना वेळ दिला नाही, तर त्यांना वाटते की समोरच्या व्यक्तीला आपल्याबद्दल काहीच वाटत नाही. अशा वेळी तर्कशुद्ध विचार करणे आवश्यक असते.
काय करावे?
- कोणत्याही परिस्थितीचा दुसरा दृष्टिकोन समजून घ्यावा.
- तातडीने निष्कर्ष काढण्याची सवय टाळावी.
- भावना आणि वस्तुस्थिती यामधील फरक समजून घ्यावा.
६. नकारात्मकता दूर करण्यासाठी सकारात्मक सवयी लावणे
भावनिक लोकांना एखादी नकारात्मक घटना खूप दिवस मनात ठेवण्याची सवय असते. त्यामुळे मानसिक आरोग्यावर परिणाम होतो. यासाठी सकारात्मक सवयी आवश्यक असतात.
काय करावे?
- नियमित व्यायाम करावा, कारण तो मानसिक आरोग्यासाठी फायदेशीर असतो.
- चांगल्या आठवणींवर लक्ष केंद्रित करावे आणि दिवसागणिक सकारात्मक गोष्टी शोधाव्यात.
- कृतज्ञता (gratitude) व्यक्त करण्याची सवय लावावी.
७. थोडीसी स्पेस आणि वेळ स्वतःसाठी घेणे
अतिशय भावनिक असणाऱ्या लोकांना सतत भावनांच्या लाटांशी सामना करावा लागतो. त्यामुळे त्यांना वेळोवेळी मानसिक विश्रांती मिळणे गरजेचे आहे.
काय करावे?
- दिवसातून काही वेळ स्वतःसाठी राखून ठेवावा आणि डिजिटल डिटॉक्स करावा.
- निसर्गाच्या सान्निध्यात वेळ घालवावा, कारण तो मानसिक शांततेसाठी उपयुक्त असतो.
- स्वतःला अधिक ओळखण्यासाठी एकट्या वेळेत आत्मचिंतन करावे.
८. मानसशास्त्रीय मदतीचा स्वीकार
भावनिकता अत्यंत तीव्र असल्यास, मानसिक आरोग्यावर परिणाम होऊ शकतो. अशा वेळी मानसशास्त्रीय मदत घेण्यास मागेपुढे पाहू नये.
काय करावे?
- थेरपिस्ट किंवा समुपदेशक यांच्याशी बोलावे.
- मानसिक आरोग्यासाठी वेगवेगळे थेरपी प्रकार (जसे की CBT – Cognitive Behavioral Therapy) समजून घ्यावेत.
- आवश्यक असल्यास ध्यान किंवा योगासारख्या गोष्टी आत्मसात कराव्यात.
अतिशय भावनिक असणाऱ्या लोकांसाठी मानसिक स्थैर्य राखणे खूप गरजेचे असते. त्यांना योग्य आधार, आत्मसंयम, सकारात्मकता आणि मानसिक विश्रांती यांची अत्यंत आवश्यकता असते. त्यांच्या भावनांना अवाजवी महत्त्व देण्याऐवजी त्यांच्यावर योग्य प्रकारे नियंत्रण मिळवणे आवश्यक आहे. योग्य मानसिक तंत्रे वापरल्यास भावनिकता ही एक सकारात्मक शक्ती बनू शकते आणि अशा लोकांचे जीवन अधिक समृद्ध होऊ शकते.
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.