Skip to content

एखादी व्यक्ती किंवा घटना आपल्यात मानसिक समस्या निर्माण करू शकतात का?

आपले मानसिक आरोग्य हे अनेक घटकांवर अवलंबून असते—आपले विचार, भावना, अनुभव, आणि आपल्या आयुष्यात घडणाऱ्या घटना. काही वेळा, एखादी व्यक्ती किंवा विशिष्ट घटना आपल्यावर एवढा प्रभाव टाकते की, त्याचा आपल्या मानसिक स्वास्थ्यावर गंभीर परिणाम होऊ शकतो. मानसशास्त्र याला ट्रिगरिंग फॅक्टर म्हणते. या घटकांमुळे चिंता, नैराश्य, पोस्ट-ट्रॉमॅटिक स्ट्रेस डिसऑर्डर (PTSD), न्यूरोसिस किंवा इतर मानसिक समस्या निर्माण होऊ शकतात.

१. मानसिक समस्या म्हणजे नेमके काय?

मानसिक समस्या म्हणजे अशा स्थिती ज्या आपले विचार, भावना आणि वर्तन यावर परिणाम करतात. अमेरिकन सायकॉलॉजिकल असोसिएशन (APA) नुसार, मानसिक समस्या या पर्यावरणीय, आनुवंशिक आणि सामाजिक घटकांमुळे उद्भवतात. परंतु काही विशिष्ट घटना किंवा लोकांसोबतच्या नातेसंबंधांमुळे मानसिक आरोग्य अधिक बिघडू शकते.


२. मानसिक समस्या निर्माण करणाऱ्या व्यक्ती आणि घटना

१) मानसिक तणाव वाढवणाऱ्या घटना (Traumatic Events)

(अ) बालपणातील वाईट अनुभव

बालपणातील नकारात्मक अनुभव मानसिक आरोग्यावर खोल परिणाम करतात. संशोधन सांगते की, बालपणीचा शारीरिक, मानसिक किंवा लैंगिक छळ झाल्यास, प्रौढ अवस्थेतही चिंता आणि नैराश्याची शक्यता जास्त असते.

(ब) एखाद्या प्रिय व्यक्तीचा मृत्यू

जवळच्या व्यक्तीचा मृत्यू हा मोठा मानसिक धक्का असतो. अशा परिस्थितीत काही लोक नैराश्यात जातात, तर काहींना प्रलंबित शोक प्रतिक्रिया (Prolonged Grief Disorder) होऊ शकते.

(क) अपघात किंवा हिंसाचाराचा अनुभव

एखादा मोठा अपघात, शारीरिक किंवा मानसिक अत्याचार, बलात्कार, दहशतवादी हल्ला किंवा युद्धसदृश परिस्थितीमुळे PTSD होऊ शकतो. PTSD असलेल्या व्यक्तींना सतत भूतकाळातील आठवणी त्रास देतात, भीती वाटते, झोपेत दचकून जाग येते.

(ड) आर्थिक किंवा सामाजिक अडचणी

नोकरी जाणे, आर्थिक नुकसान, अपमानास्पद प्रसंग किंवा समाजाकडून वाईट वागणूक मिळणे यामुळे आत्म-सन्मान कमी होतो आणि मानसिक तणाव वाढतो.


२) मानसिक तणाव वाढवणाऱ्या व्यक्ती (Toxic Relationships)

(अ) नकारात्मक नातेवाईक किंवा मित्रपरिवार

काही लोक सतत टीका करतात, नकारात्मकता पसरवतात आणि आपला आत्मविश्वास कमी करतात. अशा लोकांशी सतत संपर्कात राहिल्यास आत्म-संशय, न्यूनगंड आणि चिंता वाढते.

(ब) कंट्रोलिंग किंवा मॅनिप्युलेटिव्ह पार्टनर

नातेसंबंधात जर एखादी व्यक्ती आपल्याला सतत नियंत्रित करत असेल, भावनिक दबाव टाकत असेल, तर त्याचा दीर्घकालीन मानसिक परिणाम होतो. अशा परिस्थितीत गॅसलायटिंग (Gaslighting) घडते, म्हणजेच समोरील व्यक्ती आपल्या वास्तवावरच शंका घेण्यास भाग पाडते.

(क) अपमान करणारा बॉस किंवा सहकारी

कामाच्या ठिकाणी जर बॉस किंवा सहकारी नेहमी अपमान करत असतील, सन्मान देत नसतील, तर आत्म-सन्मान कमी होतो आणि कामाचा ताण वाढतो.


३. एखादी व्यक्ती किंवा घटना मानसिक समस्या कशी निर्माण करू शकते?

(अ) मेंदूत होणारे बदल

मानसिक तणाव वाढल्यास, अमिग्डाला (Amygdala – मेंदूचा भावनांशी संबंधित भाग) अधिक सक्रिय होतो, तर प्रि-फ्रंटल कॉर्टेक्स (Prefrontal Cortex – विचार आणि निर्णय प्रक्रियेशी संबंधित भाग) कमी कार्यशील होतो. यामुळे तणावग्रस्त परिस्थितीत योग्य निर्णय घेण्याची क्षमता कमी होते.

(ब) न्यूरोट्रांसमीटरवर परिणाम

  • सततच्या तणावामुळे कॉर्टिसोल (Cortisol) वाढतो, जो तणाव निर्माण करणारा हार्मोन आहे.
  • सेरोटोनिन (Serotonin) आणि डोपामाइन (Dopamine) कमी होतात, जे आनंद निर्माण करणारे हार्मोन्स आहेत.
  • त्यामुळे नैराश्य, चिंता आणि झोपेच्या समस्या निर्माण होतात.

(क) भावनिक आणि वर्तनी बदल

  • सतत चिंताग्रस्त राहणे
  • आत्मविश्वास कमी होणे
  • एकटे राहण्याची इच्छा होणे
  • लोकांशी कटाक्षाने टाळाटाळ करणे

४. मानसिक समस्यांपासून स्वतःला कसे वाचवावे?

(१) नकारात्मक लोकांपासून दूर राहा

  • अशा लोकांपासून शक्य असल्यास अंतर ठेवा जे आपला आत्मविश्वास तोडतात.
  • गरज असल्यास, त्यांच्या बोलण्याकडे दुर्लक्ष करा आणि स्वतःची सकारात्मक मूल्ये जपा.

(२) सकारात्मक विचारसरणी ठेवा

  • जे घडले आहे, त्यावर नियंत्रण मिळवणे शक्य नसते, पण आपण त्यावर कसा प्रतिसाद देतो, हे आपल्या हातात असते.
  • मानसिक सशक्तीकरणावर (Mental Resilience) भर द्या.

(३) स्वतःची काळजी घ्या (Self-care)

  • नियमित व्यायाम करा, ध्यानधारणा (Meditation) करा.
  • आपल्या भावनांना वाट मोकळी करून द्या, नातेवाईक किंवा मित्रांशी बोला.

(४) मानसोपचार तज्ञांची मदत घ्या

जर विशिष्ट व्यक्ती किंवा घटना सतत मानसिक त्रास देत असेल आणि आपले दैनंदिन जीवन प्रभावित होत असेल, तर मानसिक आरोग्य तज्ञांची मदत घ्या.

होय, एखादी व्यक्ती किंवा घटना आपल्यात मानसिक समस्या निर्माण करू शकते. पण आपण त्या समस्यांना कसे हाताळतो, हे अधिक महत्त्वाचे असते. मानसशास्त्र सांगते की, आपल्या विचारसरणीत बदल घडवून आणल्यास आणि योग्य प्रकारे मानसिक आरोग्याची काळजी घेतल्यास, आपण कोणत्याही कठीण परिस्थितीतून बाहेर येऊ शकतो. मानसिक आरोग्यासाठी नकारात्मक लोक आणि घटनांपासून योग्य प्रकारे हाताळणी करणे आवश्यक आहे.

धन्यवाद!


गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.

👉🏽 क्लिक करा 👈🏽


“आयु‌ष्य खूप सुंदर आहे, आणखीन सुंदर बनवूया”

हा लेख आपल्याला कसा वाटला, जरूर कळवा.

error: कॉपी न करता थेट लिंक शेअर करा!