चांगल्या गोष्टी लक्षात ठेवल्याने चांगला दृष्टिकोन टिकवून ठेवण्यास मदत मिळते.

आपण आपल्या जीवनातील सकारात्मक किंवा नकारात्मक अनुभव कसे साठवतो आणि त्यांच्याकडे कसे पाहतो, याचा आपल्या मानसिक आरोग्यावर मोठा प्रभाव पडतो. मानसशास्त्र सांगते की आपली मेंदूची संरचना नैसर्गिकरित्या नकारात्मक गोष्टींना जास्त प्राधान्य देते. मात्र, चांगल्या आठवणी आणि सकारात्मक विचारांना महत्त्व दिल्यास आपला दृष्टिकोन सकारात्मक राहतो. या लेखात आपण मानसशास्त्रीय संशोधनाच्या आधारे हे समजून घेऊ की, चांगल्या गोष्टी लक्षात ठेवण्याचा आपल्या मानसिक आरोग्यावर आणि जीवनदृष्टीवर कसा परिणाम होतो.

---

१. मेंदू आणि आठवणी: सकारात्मकतेचे शास्त्र

आपला मेंदू सूचना साठवण्यासाठी आणि त्यावर प्रक्रिया करण्यासाठी दोन मुख्य प्रणालींवर अवलंबून असतो:

1. अमिग्डाला आणि नकारात्मकता बायस – मेंदूचा हा भाग भीती आणि धोका ओळखतो. यामुळे नकारात्मक अनुभव अधिक तीव्रतेने स्मरणात राहतात.
2. हिप्पोकॅम्पस आणि दीर्घकालीन आठवणी – हा भाग सकारात्मक आणि नकारात्मक अनुभव साठवण्याचे काम करतो.

संशोधनानुसार, नकारात्मक गोष्टी आठवण्यात आपला मेंदू अधिक कार्यक्षम असतो, कारण हे जीवशास्त्रीयदृष्ट्या आपले रक्षण करण्यासाठी विकसित झाले आहे. मात्र, जर आपण चांगल्या गोष्टींवर अधिक लक्ष केंद्रित केले, तर आपण हिप्पोकॅम्पसला अधिक सक्रिय करू शकतो आणि सकारात्मक आठवणी अधिक दृढ करू शकतो.

---

२. सकारात्मक आठवणींचा मानसिक आरोग्यावर प्रभाव

i) आनंद आणि आत्मसंतोष वाढवतो

सकारात्मक अनुभव आणि आठवणी लक्षात ठेवणे हे आनंदी जीवनासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. जसे की:

• एखादा सुट्टीचा सुंदर दिवस
• कुटुंबासोबत घालवलेले आनंदाचे क्षण
• एखादी कौतुकाची किंवा प्रेमाची भावना

जेंव्हा आपण या आठवणी पुनः पुन्हा अनुभवतो, तेव्हा डोपामाइन आणि सेरोटोनिन सारख्या आनंददायी न्यूरोट्रांसमिटर्सचे प्रमाण वाढते, ज्यामुळे मनावर चांगला परिणाम होतो.

ii) तणाव आणि नैराश्य कमी होते

चांगल्या गोष्टी आठवणे हे नैराश्य आणि तणावाशी लढण्यास मदत करू शकते. संशोधनानुसार, सकारात्मक आठवणींवर लक्ष केंद्रित करणारे लोक मानसिकदृष्ट्या अधिक स्थिर असतात. उदाहरणार्थ, एका अभ्यासात असे आढळले की, दररोज चांगल्या गोष्टींची यादी करणाऱ्या लोकांमध्ये कोर्टिसोल (तणाव संप्रेरक) ची पातळी कमी होते.

iii) आत्मविश्वास वाढतो

आपल्या यशस्वी क्षणांचे स्मरण ठेवल्यास आत्मविश्वास वाढतो. उदाहरणार्थ, जर एखाद्या मुलाला परिक्षेत यश मिळाल्याच्या आठवणी जास्त वेळा सांगितल्या गेल्या, तर तो भविष्यातही मोठ्या आत्मविश्वासाने नवीन संधी स्वीकारतो.

---

३. चांगल्या गोष्टी लक्षात ठेवण्याच्या मानसशास्त्रीय पद्धती

i) कृतज्ञता डायरी (Gratitude Journal)

दररोज तीन सकारात्मक गोष्टी लिहिण्याची सवय लावल्यास, आपण नकारात्मकतेच्या विळख्यात अडकत नाही. याला ‘थ्री गुड थिंग्स’ टेक्निक असे म्हणतात, जी अमेरिकन मानसशास्त्रज्ञ मार्टिन सेलिगमन यांनी मांडली आहे.

ii) पुनरावृत्ती आणि दृष्टीकोन बदल

• जर काही चांगले घडले असेल, तर ते पुनः पुन्हा आठवण्याचा प्रयत्न करा.
• नकारात्मक घटना घडल्या, तरी त्यातून शिकण्यासारखे काही आहे का, यावर विचार करा.

iii) सोशल कनेक्शन वाढवा

आपल्या चांगल्या आठवणी मित्र-परिवारासोबत शेअर केल्यास त्या आणखी दृढ होतात. संशोधनात असे आढळले आहे की सामाजिक संवाद वाढवणारे लोक अधिक सकारात्मक असतात.

iv) ध्यानधारणा (Mindfulness Meditation)

ध्यानधारणा केल्याने आपल्याला वर्तमानकाळात राहायला मदत होते. यामुळे मन अधिक स्थिर होते आणि चांगल्या आठवणी अधिक टिकून राहतात.

---

४. दीर्घकालीन फायदे: सकारात्मक दृष्टिकोन आणि आयुष्यभराचा प्रभाव

सकारात्मक आठवणी जाणीवपूर्वक लक्षात ठेवणे केवळ मानसिक आरोग्यासाठीच नाही, तर शारीरिक आरोग्यासाठीही फायदेशीर असते.

1. हृदयाचे आरोग्य सुधारते – सकारात्मक दृष्टिकोन असलेल्या लोकांमध्ये उच्च रक्तदाब आणि हृदयविकाराचे प्रमाण कमी असते.
2. आयुष्य लांबते – हार्वर्ड विद्यापीठाच्या संशोधनानुसार, आनंदी आणि सकारात्मक दृष्टिकोन असलेल्या लोकांचे आयुष्य सरासरी ७-१० वर्षांनी जास्त असते.
3. संबंध अधिक दृढ होतात – चांगल्या आठवणी लक्षात ठेवणारे लोक इतरांशी अधिक आत्मीयतेने वागतात, ज्यामुळे नाती बळकट होतात.

---

५. कथा: चांगल्या आठवणींनी बदललेले जीवन

सौम्या नावाची एक स्त्री नेहमीच आपल्या भूतकाळातील दुःखद आठवणींमध्ये अडकलेली होती. तिला वाटायचे की तिच्या आयुष्यात चांगले काहीच घडत नाही. मानसशास्त्रज्ञांनी तिला सकारात्मक आठवणींवर लक्ष केंद्रित करण्याचा सल्ला दिला.

ती रोज रात्री झोपताना तीन चांगल्या गोष्टी लिहू लागली:

• “आज मी एका लहान मुलाला मदत केली.”
• “माझ्या मैत्रिणीने मला प्रेमाने मिठी मारली.”
• “मी आज छान संगीत ऐकले.”

हळूहळू, तिच्या मानसिकतेत बदल होऊ लागला. काही महिन्यांतच ती स्वतःला अधिक आनंदी आणि आत्मविश्वासपूर्ण वाटू लागली. हेच सकारात्मक आठवणींचे सामर्थ्य आहे!

आपण आपल्या आयुष्यात काय लक्षात ठेवतो, त्यावर आपल्या मानसिक आरोग्याचा आणि दृष्टिकोनाचा प्रभाव पडतो. संशोधन सांगते की सकारात्मक आठवणींना महत्त्व देणाऱ्या लोकांचा दृष्टिकोन सकारात्मक राहतो, त्यांचे तणाव कमी होतात आणि नातेसंबंध सुधारतात. त्यामुळे दररोज कृतज्ञतेची सवय लावा, चांगल्या क्षणांचे पुनरावर्तन करा आणि जीवनाकडे सकारात्मक दृष्टीने पाहा!

धन्यवाद!

---