आजच्या धकाधकीच्या जीवनशैलीत मुलांवर मानसिक दडपण वाढत चाललं आहे. शालेय अभ्यास, सहाध्यायी मित्रांशी स्पर्धा, सोशल मीडियाचा प्रभाव, आणि कुटुंबातील अपेक्षा या सर्व गोष्टी मुलांच्या मानसिकतेवर मोठा परिणाम करत आहेत. अशा परिस्थितीत मुलं त्रासात असल्याचं ओळखणं आणि त्यांना मदत करणं हे पालकांसाठी खूप महत्त्वाचं आहे. मात्र, त्यासाठी पालकांनी संवाद कसा साधायचा याची योग्य पद्धत अवलंबणं गरजेचं आहे.
१. मुलांच्या भावना समजून घ्या
मुलं काही बोलत नसली तरी त्यांच्या वागण्यातून त्यांच्या भावनिक स्थितीचा अंदाज येऊ शकतो. मुलं अचानक शांत होणं, रडू येणं, चिडचिड करणं, किंवा कोणत्याही गोष्टीत रस न दाखवणं यासारख्या गोष्टी त्यांच्या मानसिक त्रासाचं सूचक असू शकतात. पालकांनी मुलांना न धाकटता त्यांची अवस्था समजून घ्यायला हवी.
संवाद कसा सुरू करावा?
मुलांशी संवाद साधताना त्यांना स्वतःच्या भावना व्यक्त करण्याची मोकळीक द्या.
“तू कसा/कशी आहेस?” किंवा “तुझ्या मनात काय चाललंय?” असा सोपा आणि समजूतदार प्रश्न विचारून संवादाची सुरुवात करा.
त्यांना दोष देण्याऐवजी त्यांच्या समस्येचा स्रोत ओळखण्याचा प्रयत्न करा.
२. मुलांना ऐकून घ्या
मुलांच्या मनातील गोष्टी ऐकणं हे पालकांसाठी महत्त्वाचं आहे. मुलं काही सांगताना त्यांच्या बोलण्यातून त्यांची अडचण, त्रास किंवा मानसिक ताण लक्षात येतो. त्यांची गोष्ट ऐकताना त्यांना शांतपणे ऐका, मध्येच त्यांना तोडू नका, आणि त्यांच्यावर टीका करू नका.
ऐकण्याची कला विकसित करा:
मुलांना त्यांच्या पद्धतीने व्यक्त होऊ द्या.
त्यांच्या शब्दांमागील भावना समजून घ्या.
“म्हणजे तुला वाटतंय की…”, “तू नाराज आहेस का?” अशा वाक्यांद्वारे त्यांना वाटू द्या की तुम्ही त्यांना समजून घेत आहात.
३. मुलांना दोष देऊ नका
मुलं काही चूक करत असतील किंवा त्यांच्या वागणुकीमुळे समस्या निर्माण होत असतील तरी त्यांना दोष देणं टाळा. त्यांच्या चुकांमागचं कारण समजून घेण्याचा प्रयत्न करा.
उदाहरण:
एका मुलाला अभ्यासात सतत अपयश येत होतं. पालकांनी त्याला ओरडण्याऐवजी त्याचं वेळापत्रक समजून घेतलं आणि अभ्यास करण्याची पद्धत बदलण्यासाठी मदत केली. यामुळे मुलाचं मानसिक ताण कमी झाला आणि त्याने अधिक चांगलं प्रदर्शन केलं.
४. सकारात्मक आणि समजूतदार दृष्टिकोन ठेवा
मुलं त्रासात असताना त्यांना एकत्रीत प्रयत्नांची गरज असते. त्यांना “तू हे करू शकशील” किंवा “आपण यावर एकत्र काम करू” असं सांगणं खूप प्रभावी ठरतं. पालकांच्या सकारात्मक दृष्टिकोनामुळे मुलांना आत्मविश्वास मिळतो.
सकारात्मक दृष्टिकोन विकसित करण्यासाठी:
मुलांना त्यांची चांगली बाजू दाखवा.
त्यांच्या लहान-मोठ्या यशाचं कौतुक करा.
त्यांना धीर द्या आणि त्यांच्यावर विश्वास दाखवा.
५. मार्गदर्शनाऐवजी आधार द्या
मुलं त्रासात असताना त्यांना फक्त सल्ला नको असतो; त्यांना कोणीतरी त्यांचा त्रास समजून घेणं आणि आधार देणं गरजेचं असतं. पालकांनी मुलांना समजावून सांगण्याऐवजी त्यांना ऐकून घेणं आणि त्यांना त्यांच्या समस्येचं समाधान शोधायला मदत करणं अधिक महत्त्वाचं आहे.
काय करावं?
त्यांना त्यांच्याच समस्या सोडवण्यासाठी प्रोत्साहन द्या.
त्यांच्या निर्णयांना महत्त्व द्या.
“मी तुझ्यासोबत आहे,” हे त्यांना वारंवार जाणवून द्या.
६. व्यावसायिक मदत घेण्याची तयारी ठेवा
काहीवेळा पालकांचं प्रयत्न अपुरं ठरू शकतात. अशा वेळी तज्ज्ञांची मदत घेणं योग्य ठरतं. मानसोपचारतज्ज्ञ, समुपदेशक किंवा मानसिक आरोग्याच्या क्षेत्रातील तज्ञांकडे जाणं हे कधीही कमीपणाचं नसतं.
कधी व्यावसायिक मदत घ्यावी?
मुलांचा त्रास दीर्घकाळ टिकत असल्यास.
मुलांचं वर्तन अतिशय नकारात्मक होत असल्यास.
मुलांना नैराश्य, चिंता किंवा इतर मानसिक समस्या जाणवत असल्यास.
७. संवादासाठी योग्य वेळ निवडा
मुलं त्रासात असताना पालकांनी संवाद साधण्यासाठी योग्य वेळ निवडणं गरजेचं असतं. रोजच्या गडबडीत संवाद हरवू शकतो, म्हणून शांत वेळ शोधून मुलांशी मोकळेपणाने बोला.
उदाहरण:
जेवणानंतरची वेळ.
रात्री झोपण्यापूर्वी.
वीकेंडला एकत्र फिरताना.
८. त्यांच्या स्वभावाचा आदर करा
प्रत्येक मुलाचं व्यक्तिमत्त्व वेगळं असतं. काही मुलं लवकर बोलतात, तर काही मुलांना त्यांचे विचार व्यक्त करण्यासाठी वेळ लागतो. पालकांनी मुलांच्या स्वभावाचा आदर ठेवून त्यांना योग्य प्रकारे हाताळायला हवं.
स्वभाव ओळखण्यासाठी:
त्यांच्या प्रतिक्रिया लक्षात घ्या.
त्यांची आवड-निवड समजून घ्या.
त्यांना वेळ द्या आणि त्यांच्यावर दडपण आणू नका.
९. मुलांना सुरक्षिततेची जाणीव द्या
मुलांना त्यांच्या त्रासाबद्दल बोलताना स्वतःला सुरक्षित वाटणं आवश्यक आहे. त्यांना विश्वास देणं, “आपण यावर उपाय करू शकतो,” असं सांगणं त्यांना अधिक मोकळं करू शकतं.
सुरक्षितता कशी निर्माण करावी?
त्यांच्यावर रागवण्याऐवजी प्रेमाने वागा.
त्यांचं म्हणणं समजून घ्या.
त्यांना कोणत्याही परिस्थितीत एकटे वाटणार नाही, याची खात्री करा.
१०. तणाव कमी करण्यासाठी उपाय सुचवा
मुलांच्या तणावावर मात करण्यासाठी पालकांनी काही उपाय सुचवणं आणि त्यावर मुलांबरोबर काम करणं गरजेचं आहे.
उपाय:
ध्यान, योग किंवा श्वसनाचे व्यायाम शिकवा.
बाहेर खेळण्याची किंवा आवडीच्या गोष्टी करण्याची सवय लावा.
कुटुंबासोबत वेळ घालवण्यासाठी प्रयत्न करा.
मुलं त्रासात असताना त्यांच्याशी योग्य मार्गाने संवाद साधणं हे पालकांच्या जबाबदारीचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. मुलांना दोष न देता, त्यांना ऐकून घेत, त्यांच्या भावनांचा आदर करत, आणि त्यांना प्रोत्साहन देत पालक त्यांच्या मानसिक आरोग्याला पाठबळ देऊ शकतात. या संवादामुळे केवळ समस्यांचा उपाय सापडत नाही, तर मुलं आणि पालक यांच्यातील नातेसंबंध अधिक घट्ट होतात.
..
आजच मुलांचं योग्य करीअर कॉउन्सिलिंग करून घ्या. यासंदर्भात खालीलप्रमाणे संपूर्ण माहिती नमूद करण्यात आलेली आहे. Online Career Counseling द्वारे निरनिराळ्या मानसशास्त्रीय किंवा करिअर चाचण्या घेऊन मुलांची योग्य करिअरची दिशा ठरवूया. Online असल्याने पालकांना आणि मुलांना कोठेही यायची-जायची गरज नाही.
