मानसिक आरोग्य ही आपल्यापैकी अनेकांसाठी अजूनही गोंधळाची आणि विचारांमध्ये गडबड निर्माण करणारी बाब आहे. “मला मानसिक समस्या आहे” हे स्वीकारणे अनेकांना अवघड वाटते, कारण यामागे समाजात अजूनही काही चुकीचे समज, गैरसमज आणि पूर्वग्रह आहेत. मात्र, मानसिक समस्या स्वीकारणे आणि त्यावर योग्य उपाययोजना करणे हे आपल्या मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
मानसिक समस्या स्वीकारणे: एक गरज
मानसिक आरोग्य समस्यांना सामोरे जाणे म्हणजे दुर्बलता नव्हे, तर ती आपल्या जीवनातील एक महत्त्वाची गरज आहे. जसे शरीराला आजार होतात, तसेच मनालाही त्रास होऊ शकतो. ताण, नैराश्य, चिंतेसारख्या समस्या याचा प्रत्यय कुणालाही येऊ शकतो. मात्र, अशा समस्या स्वीकारण्याची पहिली पायरी म्हणजे त्या समस्या सामान्य आहेत, हे समजून घेणे.
समस्यांना नाकारण्याचे परिणाम
१. वाढलेला त्रास: मानसिक समस्या स्वीकारल्या जात नाहीत तेव्हा त्या अधिक गडद होऊ शकतात. प्रारंभिक टप्प्यात उपाय शोधले गेले नाहीत तर नैराश्य किंवा चिंता अधिक तीव्र होऊन त्याचा परिणाम दैनंदिन जीवनावर होतो.
२. शारीरिक आरोग्यावर परिणाम: मानसिक आरोग्य आणि शारीरिक आरोग्य यांचा घट्ट संबंध आहे. चिंता किंवा नैराश्यामुळे उच्च रक्तदाब, मधुमेह, झोपेची समस्या यांसारख्या शारीरिक आजारांची शक्यता वाढते.
३. नातेसंबंधांवर परिणाम: मनातील समस्या इतरांशी संबंध ताणून धरतात. संवादातील कमतरता, अस्वस्थता यामुळे वैयक्तिक व सामाजिक आयुष्यावर परिणाम होतो.
“मला मानसिक त्रास आहे” हे स्वीकारण्यात अडथळे का येतात?
१. समाजातील कलंक: “मानसिक समस्या म्हणजे वेडसरपणा” हा चुकीचा समज अजूनही समाजात रुजलेला आहे. मानसिक समस्या स्वीकारल्याने लोक आपल्या कडे कसे पाहतील, याची भीती असते.
२. आपल्यावर अविश्वास: अनेकांना वाटते की, “माझी समस्या फार मोठी नाही,” किंवा “माझ्याकडे ती सामोरे जाण्याची ताकद आहे.” त्यामुळे मदत मागायला ते टाळतात.
३. गैरसमज आणि अपुऱ्या ज्ञानाचा अभाव: मानसिक आरोग्याचा सखोल अभ्यास नसल्यामुळे याबाबतीत चुकीची माहिती पसरलेली असते. त्यामुळे लोक समस्यांकडे दुर्लक्ष करतात.
मानसिक समस्या स्वीकारण्याचे फायदे
१. प्रभावी उपचार सुरू होणे: समस्या स्वीकारली की योग्य व्यावसायिकांची मदत घेऊन उपचार सुरू करता येतात. यामुळे परिस्थिती सुधारण्यास मदत होते.
२. स्वत:कडे सकारात्मक दृष्टीकोन: समस्या स्वीकारल्यावर स्वत:कडे जास्त प्रेमाने पाहता येते. स्वत:ला दोष देणे थांबते आणि स्वत:ला सुधारण्यासाठी प्रयत्न करता येतात.
३. जीवनाचा दर्जा सुधारतो: उपचारामुळे आपले मानसिक स्वास्थ्य सुधारते आणि आयुष्य पुन्हा एका सकारात्मक वळणावर येते.
मानसिक समस्या स्वीकारण्यासाठी काही पायऱ्या
१. स्वत:शी प्रामाणिक व्हा: आपल्या भावनांना, विचारांना आणि परिस्थितींना सामोरे जाणे महत्वाचे आहे. आपल्याला जे वाटतंय ते नाकारू नका.
२. विश्वासू व्यक्तींशी बोला: आपल्या जवळच्या व्यक्तींशी भावना शेअर करा. ते आपल्याला मदत करू शकतात किंवा योग्य सल्ला देऊ शकतात.
३. तज्ज्ञांकडे जाण्याची भीती सोडा: मानसिक समस्या असल्यास तज्ज्ञांच्या मदतीने उपाय शोधणे अत्यंत महत्वाचे आहे. मानसोपचारतज्ज्ञ, समुपदेशक किंवा डॉक्टर आपल्याला योग्य दिशादर्शन करतील.
४. स्वत:चा स्वीकार करा: समस्या आहे हे समजून घेणे म्हणजे आपण दुबळे नाही आहोत, तर आपली ताकद ओळखून ती सुधारण्यासाठी प्रयत्नशील आहोत, हे समजणे.
समाजाची भूमिका
मानसिक समस्या स्वीकारणे हे व्यक्तीपुरते मर्यादित नसते, तर समाजालाही यात योगदान द्यावे लागते.
१. मानसिक आरोग्याविषयी जागरूकता: मानसिक आरोग्याच्या समस्यांवर चर्चा होणे गरजेचे आहे. शाळा, महाविद्यालये आणि कार्यस्थळांवर यासंबंधी कार्यक्रम आयोजित करावेत.
२. गैरसमज दूर करणे: मानसिक समस्या असलेल्या व्यक्तींना सहकार्य करणे आणि त्यांच्याशी आदराने वागणे आवश्यक आहे.
३. मदत मिळवण्यास प्रोत्साहन द्या: एखाद्याला मानसिक समस्या आहे हे दिसल्यास त्याला मदतीसाठी प्रोत्साहित करा.
“मला मानसिक समस्या आहे” हे स्वीकारणे ही दुर्बलता नसून, ती एक मोठी ताकद आहे. आपल्या भावनांना आणि विचारांना समजून घेणे, त्यावर योग्य उपचार घेणे आणि स्वत:च्या आयुष्याला नवी दिशा देणे हे आपल्याला शक्य आहे. त्यामुळे मानसिक समस्या स्वीकारण्यास भीती बाळगू नका. समाजाचा दृष्टीकोन बदलण्यासाठी आपण सर्वांनी पुढाकार घ्यावा आणि मानसिक आरोग्याला सकारात्मक दृष्टिकोनातून पाहावे.
मानसिक आरोग्याची काळजी घेणे ही आपल्या प्रत्येकाची जबाबदारी आहे, कारण निरोगी मन हेच निरोगी जीवनाचे खरे साधन आहे.
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.