आपल्या रक्तगटाचा आपल्यावर काय परिणाम होतो, यावर अनेक वर्षे संशोधन झाले आहे. रक्तगट म्हणजे फक्त वैद्यकीय दृष्टिकोनातून महत्त्वाचे घटक नाहीत, तर काही लोकांचा असा विश्वास आहे की ते आपल्या स्वभावावर, वागणुकीवर, आणि वैयक्तिक वैशिष्ट्यांवर देखील प्रभाव टाकू शकतात. हा विषय मानसशास्त्र, जीवशास्त्र, आणि सांस्कृतिक अभ्यास या सगळ्यांचा संगम मानला जातो.
रक्तगट म्हणजे काय?
रक्तगट म्हणजे आपल्या रक्तातील विशिष्ट अँटीजन्सचे प्रकार. एबीओ प्रणालीनुसार, चार मुख्य रक्तगट असतात – A, B, AB, आणि O. याशिवाय, प्रत्येक गटात ‘र्‍हेसस’ (Rh) प्रकार देखील असतो – सकारात्मक (Rh+) किंवा नकारात्मक (Rh-). रक्तगटाचे वर्गीकरण हे जैविक आधारावर होते, पण काही संस्कृतींमध्ये त्याला स्वभावाशी जोडण्याचा प्रयत्न केला गेला आहे.
रक्तगट आणि स्वभाव याचा उगम
रक्तगट आणि स्वभाव यांच्यातील संबंध हा विषय जपानी संस्कृतीत फारसा लोकप्रिय आहे. 1927 साली जपानी मानसशास्त्रज्ञ ताकेजी फुरुकावा यांनी हा सिद्धांत मांडला की रक्तगटाचा आणि माणसाच्या स्वभावाचा काही संबंध असतो. त्यांच्या मते, प्रत्येक रक्तगट विशिष्ट व्यक्तिमत्त्व वैशिष्ट्यांशी संबंधित असतो. जपानमध्ये, हा विश्वास आजही इतका पक्का आहे की लोक त्यांच्या रक्तगटावर आधारित नोकऱ्या शोधतात, लग्नाच्या जोडीदाराची निवड करतात, आणि अगदी मित्र बनवण्याचाही विचार करतात.
प्रत्येक रक्तगट आणि त्याच्या व्यक्तिमत्त्वाची वैशिष्ट्ये
ताकेजी फुरुकावा यांच्या सिद्धांतानुसार, खालीलप्रमाणे प्रत्येक रक्तगटाशी संबंधित स्वभाव वैशिष्ट्ये आहेत:
१. A गट:
स्वभाव: शांत, संयमी, आणि जबाबदार
वैशिष्ट्ये: A रक्तगटाचे लोक साधारणतः व्यवस्थित आणि शिस्तप्रिय असतात. त्यांना गोष्टींची आखणी करणे, वेळेचे पालन करणे, आणि इतरांच्या भावना लक्षात घेणे आवडते. ते सहसा संवेदनशील असतात आणि कोणाशी वाद टाळण्याचा प्रयत्न करतात.
कमकुवत बाजू: ते बरेचदा तणावाखाली असतात, कारण त्यांना सर्व काही परफेक्ट हवे असते.
२. B गट:
स्वभाव: स्वतंत्र, उत्साही, आणि सर्जनशील
वैशिष्ट्ये: B रक्तगटाच्या लोकांना त्यांच्या स्वतंत्र विचारांसाठी ओळखले जाते. ते खुले, जिज्ञासू, आणि नवीन गोष्टींचा शोध घेण्यास उत्सुक असतात. त्यांना नवनवीन कल्पना सुचतात, आणि ते नेहमीच काहीतरी वेगळं करण्याचा प्रयत्न करतात.
कमकुवत बाजू: कधी कधी ते स्वतःच्याच विचारांमध्ये गुंतून जातात, ज्यामुळे इतरांना ते स्वार्थी वाटू शकतात.
३. AB गट:
स्वभाव: गुंतागुंतीचा, संतुलित, आणि संवेदनशील
वैशिष्ट्ये: AB रक्तगटाचे लोक A आणि B गटाचे मिश्रण असल्याने त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वात या दोन्ही गटांची वैशिष्ट्ये दिसून येतात. ते सहसा शांत असतात, पण प्रसंगी उत्साहीही होऊ शकतात. त्यांच्याकडे विश्लेषणात्मक दृष्टी असते, आणि ते भावनांमध्ये संतुलन राखू शकतात.
कमकुवत बाजू: कधी कधी ते गोंधळलेले आणि अविश्वसनीय वाटू शकतात, कारण त्यांचा स्वभाव एका क्षणी बदलतो.
४. O गट:
स्वभाव: आत्मविश्वासी, नेतृत्वगुण असलेले, आणि आनंदी
वैशिष्ट्ये: O रक्तगटाचे लोक साधारणतः सकारात्मक विचारांचे आणि समाजप्रिय असतात. त्यांच्यात नेतृत्व करण्याची ताकद असते आणि ते इतरांना प्रेरित करू शकतात. ते खूप धाडसी आणि जोखमी घेणारे असतात.
कमकुवत बाजू: कधी कधी त्यांचा अतिआत्मविश्वास त्यांना अडचणीत टाकतो.
रक्तगट आणि सांस्कृतिक संदर्भ
जपानी संस्कृतीत रक्तगटावर आधारित स्वभावविचार इतका प्रभावी आहे की ‘केत्सुकी-गटा’ (रक्तगट) हा विषय सार्वजनिक चर्चांमध्ये नेहमी येतो. जपानमध्ये अनेक वेळा मुलांची शाळेत रक्तगटानुसार विभागणी केली जाते, तर काही कंपन्या कर्मचाऱ्यांची नेमणूक करताना त्यांच्या रक्तगटावर आधारित निर्णय घेतात.
मानसशास्त्रीय दृष्टिकोन
मानसशास्त्राच्या दृष्टीने, रक्तगट आणि स्वभाव यांच्यात थेट संबंध असल्याचे वैज्ञानिक पुरावे नाहीत. आपल्या स्वभावावर परिणाम करणारे घटक हे अनुवंशिकता, बालपणातील अनुभव, आणि सामाजिक वातावरण यावर अधिक अवलंबून असतात. रक्तगटाच्या सिद्धांतावर विश्वास ठेवणे हे बऱ्याच वेळा ‘बर्णम इफेक्ट’चा परिणाम असतो. बर्णम इफेक्ट म्हणजे आपण स्वतःला लागू होणारी सामान्य विधानं खूप अचूक वाटल्यामुळे त्यावर विश्वास ठेवतो.
वैज्ञानिक दृष्टिकोन
जीवशास्त्राच्या दृष्टीने, रक्तगटाचा माणसाच्या शारीरिक आरोग्यावर परिणाम होतो, पण स्वभावाशी याचा काहीही संबंध नाही, असे बहुतांश संशोधन सुचवते. उदाहरणार्थ, A रक्तगटाच्या लोकांमध्ये हृदयरोग होण्याचा धोका जास्त असतो, तर O रक्तगटाच्या लोकांमध्ये रक्ताच्या गाठी होण्याचा धोका कमी असतो. परंतु स्वभावाशी या जैविक गोष्टींचा थेट संबंध असल्याचे काही वैज्ञानिक पुरावे सध्या तरी उपलब्ध नाहीत.
का विश्वास ठेवला जातो?
रक्तगटावर आधारित स्वभावाचे वर्णन हे सरळ, सोपे, आणि व्यक्तिमत्त्व समजावून घेण्यासाठी आकर्षक वाटते. लोक स्वतःला किंवा इतरांना वर्गीकृत करण्याचा प्रयत्न करतात, कारण त्यामध्ये त्यांना एक प्रकारची स्पष्टता मिळते. याशिवाय, अनेक वेळा लोकांचा स्वतःच्या रक्तगटावर विश्वास असल्यामुळे त्यांच्या वागणुकीत बदल होतो, ज्याला मानसशास्त्रात ‘सेल्फ-फुलफिलिंग प्रॉफेसी’ असे म्हणतात.
रक्तगट आणि स्वभाव यांच्यात काही सांस्कृतिक विश्वास असले तरी वैज्ञानिक दृष्टीकोनातून त्याचा थेट संबंध असल्याचे कोणतेही ठोस पुरावे नाहीत. मात्र, जर हे सिद्धांत आपल्याला स्वतःला अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यास मदत करत असतील, तर त्यांचा सकारात्मक वापर केला जाऊ शकतो. यासाठी हा विषय फक्त गमतीशीर चर्चा किंवा आत्मपरीक्षणासाठी ठेवणे चांगले ठरते, पण जीवनातील मोठे निर्णय यावर आधारित घेणे टाळावे.
आपल्या स्वभावाचे खरे प्रतिबिंब आपल्या अनुभवांमध्ये, विचारसरणीत, आणि कृतींमध्ये असते, रक्तगटात नव्हे. त्यामुळे या विषयावर विश्वास ठेवायचा की नाही, हे वैयक्तिक निवडीवर सोडणे अधिक योग्य ठरते.
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.