जीवनात चढ-उतार हे अपरिहार्य आहेत. प्रत्येकाच्याच आयुष्यात कधी ना कधी वाईट वेळ येते. ही वाईट वेळ कधी अपयशाच्या स्वरूपात येते, कधी आर्थिक अडचणीतून, कधी मानसिक तणावामुळे, तर कधी जवळच्या नात्यांमध्ये दुरावा येण्यामुळे. आपण यावर मात कशी करतो हे महत्त्वाचे असते, पण त्या वाईट वेळेला आणखी गंभीर बनवणारे वर्तन टाळणे हे देखील तेवढेच महत्त्वाचे आहे.
वाईट वेळेची जाणीव
आपल्याला अनेकदा समजत नाही की दुसऱ्यांच्या वाईट वेळेचे मूळ कधी कधी आपल्या वागणुकीत असते. उदाहरणार्थ, कोणावर अपमानास्पद टिप्पणी केली, कोणाला दुर्लक्षित केले, किंवा कोणाच्या क्षमतेवर शंका घेतली तर ती व्यक्ती मानसिकदृष्ट्या अस्थिर होऊ शकते. अशा परिस्थितीत ती व्यक्ती वाईट वेळ अनुभवते आणि कदाचित आपण त्यास जबाबदार असतो.
वाईट वेळ ही नेहमीच मोठ्या घटना घडल्यामुळे येत नाही; ती छोट्या-छोट्या घटनांतूनही निर्माण होऊ शकते. जशी कठोर शब्दांची देवाणघेवाण, अपेक्षाभंग किंवा इतरांच्या भावनांना गृहित धरले जाणे. म्हणूनच, आपल्या प्रत्येक कृतीचा परिणाम कसा होतो याची जाणीव ठेवणे गरजेचे आहे.
वाईट वेळ टाळण्यासाठी संवेदनशीलता महत्त्वाची
संवेदनशीलता हा माणसाच्या व्यक्तिमत्त्वाचा महत्त्वाचा भाग आहे. समोरच्या व्यक्तीची परिस्थिती, मानसिक अवस्था आणि भावना समजून घेणे हे आपल्याला अधिक संवेदनशील बनवते. कोणतीही गोष्ट बोलताना किंवा कृती करताना आपण ती व्यक्तीला कशी प्रभावित करू शकते याचा विचार केला पाहिजे. उदा., एखाद्या मित्राने तुम्हाला मदतीची विनंती केली, आणि तुम्ही त्याला सहज नकार दिला, तर कदाचित तो त्याच्या अडचणीत आणखी गुरफटू शकतो.
संवेदनशीलता आपल्याला इतरांसाठी आधार बनण्याची संधी देते. वाईट वेळ येऊ न देण्याचा हा पहिला टप्पा आहे. एखाद्याला तुमच्या शब्दांमुळे किंवा वर्तनामुळे आधार मिळाल्यास, तो व्यक्ती अधिक चांगल्या पद्धतीने त्याच्या समस्यांना सामोरे जाऊ शकतो.
सकारात्मक दृष्टिकोनाचे महत्त्व
वाईट वेळ येण्याचे कारण म्हणजे नकारात्मकता. जर तुम्ही कोणाला नकारात्मक विचारसरणीने प्रभावित केले, तर त्यांच्या आयुष्यातील वाईट वेळ अधिक कठीण होऊ शकते. उदाहरणार्थ, एखाद्या सहकाऱ्याला त्याच्या कामातील चुका दाखवून देणे गरजेचे आहे, पण ते कसे सांगितले जाते यावर त्या व्यक्तीच्या मानसिकतेचा परिणाम होतो. कठोर शब्दांपेक्षा उत्साहवर्धक आणि प्रोत्साहित करणाऱ्या शब्दांनी तुम्ही त्या व्यक्तीला सुधारण्यासाठी मदत करू शकता.
आपल्या वागणुकीचा परिणाम
आपण जे काही बोलतो किंवा करतो त्याचा थेट परिणाम इतरांच्या मानसिकतेवर होतो. उदाहरणार्थ:
१. शब्दांचा उपयोग: कटू किंवा उपहासात्मक शब्द वाईट वेळ आणू शकतात. उदा., “तुझ्यामुळे काहीच चांगलं होणार नाही,” असे शब्द व्यक्तीला निराशेत ढकलू शकतात.
२. उपेक्षा: एखाद्याला दुर्लक्षित करणे किंवा त्याच्या भावनांना महत्त्व न देणे यामुळे ती व्यक्ती असुरक्षित वाटू शकते.
३. गृहित धरणे: इतरांच्या प्रयत्नांचे कौतुक न करता त्यांना कमी लेखल्याने त्यांचा आत्मविश्वास ढासळतो.
त्यामुळे आपल्या वागणुकीचा प्रत्येक शब्द आणि कृती यांची प्रभावीता तपासणे गरजेचे आहे.
वाईट वेळेमध्ये आधार कसा बनावा?
वाईट वेळेमध्ये इतरांसाठी आधार बनणे हे तुमच्यासाठीही मानसिक समाधानाचे कारण ठरते. त्यासाठी काही महत्त्वाचे मुद्दे:
१. ऐकण्याची कला: अनेकदा लोकांना त्यांची समस्या समजून घेणाऱ्या व्यक्तीची आवश्यकता असते. तुम्ही त्यांच्या अडचणी शांतपणे ऐकून घेतल्यास त्यांना वाटेल की ते एकटे नाहीत.
२. समजूतदारपणा: इतरांच्या जागी स्वतःला ठेवून विचार करणे म्हणजे समजूतदारपणा. तुम्ही त्यांच्या दृष्टीने विचार केला तरच त्यांना योग्य मदत करता येईल.
३. प्रोत्साहन: वाईट वेळेत छोटीशी आश्वासक गोष्टसुद्धा व्यक्तीला पुढे जाण्याचे बळ देते. “सगळं ठीक होईल” हे साधे शब्द त्यांच्यासाठी प्रेरणादायी ठरू शकतात.
स्वतःला वाईट वेळेमुळे जबाबदार ठरवणे टाळा
आपण काही वेळा अनाहूतपणे दुसऱ्यांच्या वाईट वेळेस कारणीभूत ठरतो, पण याचा अर्थ असा नाही की आपल्याला कायम स्वतःला दोष द्यावा लागेल. चुकीची कृती केली असल्यास माफी मागणे आणि ती चूक दुरुस्त करण्यासाठी पाऊल उचलणे महत्त्वाचे आहे. सततचा अपराधीपणा मानसिक स्वास्थ्य बिघडवतो, त्यामुळे प्रामाणिक प्रयत्न करून चुका सुधारणे हा योग्य मार्ग आहे.
वाईट वेळ टाळण्यासाठी संवाद महत्त्वाचा
सर्वांत महत्त्वाचे म्हणजे संवाद. गैरसमज टाळण्यासाठी मोकळेपणाने आणि सकारात्मक पद्धतीने संवाद साधा. व्यक्तींमधील वाईट वेळ बहुतेकदा गैरसमज, अपूर्ण माहिती किंवा संवादाच्या अभावामुळे निर्माण होते.
उदाहरणार्थ, एखाद्या नातेसंबंधात तुटक वागणे किंवा त्रासदायक शब्द यामुळे गैरसमज होतात, जे पुढे वाईट वेळेचे रूप धारण करतात. याला टाळण्यासाठी संवाद स्पष्ट आणि प्रामाणिक असावा.
वाईट वेळ टाळण्यासाठी समाज म्हणून योगदान
एकट्या व्यक्तीने प्रयत्न केल्याने फारसा फरक पडणार नाही; समाज म्हणून वर्तन बदलणे आवश्यक आहे. उदा.,
लोकांना त्यांच्या चुका दाखवून देण्याऐवजी त्यांना त्या सुधारण्यासाठी प्रोत्साहित करा.
वाईट परिस्थितीत असलेल्या व्यक्तीला मदतीचा हात द्या.
लोकांना सकारात्मकतेचे महत्त्व पटवा.
वाईट वेळ सर्वांच्याच आयुष्यात येते, पण आपले वर्तन इतरांसाठी ती वेळ आणखी कठीण बनवत नसेल याची काळजी घेणे हे आपले सामाजिक कर्तव्य आहे.
वाईट वेळ येणे हा जीवनाचा भाग आहे, पण आपण आपल्या वागणुकीने ती आणखी वाईट होऊ नये याची खबरदारी घेऊ शकतो. संवेदनशीलता, सकारात्मकता, आणि सहानुभूती ही त्याची गुरुकिल्ली आहे. आपल्या कृतीतून इतरांच्या जीवनात आनंद आणि आधार निर्माण होईल असे वागू या. आपण वाईट वेळेस कारणीभूत होण्याऐवजी ती वेळ टाळण्याचा प्रयत्न केला, तरच खऱ्या अर्थाने आपण जीवन जगण्याचा योग्य मार्ग स्वीकारला असे म्हणता येईल.
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.