माणसाचा देह म्हणजे एक आश्चर्य आहे. बाहेरून पाहायला शरीर ठणठणीत दिसत असलं, तरी त्याच्या आत असंख्य गोष्टी चालू असतात. या गोष्टींचा थेट संबंध आपल्या मानसिक आणि भावनिक स्वास्थ्याशी असतो. बाहेरून कोणी कितीही आनंदी दिसत असलं, तरी त्याच्या मनात नक्की काय चाललंय हे कुणालाच कळत नाही. आजच्या काळात याला मानसशास्त्रात ‘इन्व्हिजिबल इलनेस’ (अदृश्य दुखणी) म्हणतात.
दुखणी जी दिसत नाहीत
आपल्या आयुष्यात प्रत्येकाला काही ना काही प्रकारचं मानसिक ताण असतो. तो ताण लहान वाटणाऱ्या गोष्टींवरून असू शकतो, जसं की कामाचं ओझं, नात्यांमधले वाद, आर्थिक चिंता किंवा स्वतःच्या अपयशाची भीती. काही वेळा मोठ्या जीवनघटनेमुळेही मनाला आघात होतो, जसं की एखाद्या प्रिय व्यक्तीचं निधन, अपघात, किंवा आयुष्य बदलून टाकणारा एखादा निर्णय. या सगळ्या गोष्टी मनावर खोल परिणाम करतात, पण या वेदना कुणालाच दिसत नाहीत.
अदृश्य दुखणी अधिक त्रासदायक का ठरतात?
1. समजून न घेतला जाण्याचा त्रास
आपल्याला डोळ्यांना दिसणाऱ्या जखमा किंवा दुखापतींवर लोक लगेच सहानुभूती दाखवतात. पण मानसिक वेदनांचं तसं होत नाही. “तुझं काही नाही, सगळं ठीक आहे,” असं सांगून त्या वेदनांकडे दुर्लक्ष केलं जातं. यामुळे व्यक्तीला अधिक एकाकी वाटतं.
2. स्वतःचं आकलन कमी असणं
बऱ्याच वेळा व्यक्ती स्वतःचं दुःखही पूर्णतः समजू शकत नाही. मनात नेमकं काय चाललंय, हे व्यक्त करताना शब्द सापडत नाहीत. त्यामुळे त्या वेदनांना नाव देणं कठीण जातं.
3. शारीरिक परिणाम
मानसिक वेदना थेट शरीरावरही परिणाम करतात. डोकं दुखणं, झोप न लागणं, भूक मंदावणं, रक्तदाब वाढणं, हृदयाची धडधड वाढणं अशा अनेक समस्या मनाच्या अस्वास्थ्यामुळे होतात. पण हे परिणाम शारीरिक आजारांसारखे उघडपणे दिसत नाहीत, त्यामुळे योग्य उपचारांपासून व्यक्ती वंचित राहते.
समस्या दडपून ठेवण्याचा धोका
बऱ्याच जणांना वाटतं की आपल्या भावनांचा विचार करणं म्हणजे कमकुवतपणा दाखवणं. त्यामुळे व्यक्ती स्वतःला सांगते, “मी ठीक आहे,” “हे सगळं तात्पुरतं आहे,” किंवा “माझ्याकडे लक्ष देण्यासारखं काही नाही.” परंतु दडपलेली दुखणी अधिक धोकादायक ठरतात. ती दुखणी वेगवेगळ्या प्रकारे प्रकट होतात – राग, नैराश्य, चिंता, किंवा कधी कधी आत्महत्येच्या विचारांमध्ये.
दुखण्यांशी सामना करण्याचे मार्ग
1. स्वतःला वेळ द्या
आपल्या भावनांना ओळखायला वेळ द्या. त्यांना नाकारू नका. “माझं मन दुखावलंय,” हे मान्य करणं म्हणजे आधीचं अर्धं समाधान मिळालं असं समजावं.
2. बोलायला शिका
काही वेळा आपल्या मनातल्या भावना एखाद्याशी बोलल्याने हलक्या होतात. ज्या व्यक्तीवर तुम्ही विश्वास ठेवता, त्यांच्याशी आपली वेदना शेअर करा. कधी कधी शब्द फक्त शब्द नसतात, ते आपल्या मनावरचं ओझं हलकं करतात.
3. व्यावसायिक मदत घ्या
जर तुमच्या वेदना जास्त काळ टिकत असतील किंवा तुमचं दैनंदिन आयुष्य विस्कळीत करत असतील, तर मानसोपचारतज्ज्ञ किंवा समुपदेशकाची मदत घ्या. आजच्या काळात मानसिक आरोग्यासाठी तज्ज्ञ मदत घेणं ही गरज बनली आहे.
4. स्वतःच्या आरोग्याकडे लक्ष द्या
तुमच्या शरीराचं आणि मनाचं आरोग्य सुधारण्यासाठी जीवनशैलीत बदल करा. योग, ध्यान, व्यायाम, आणि योग्य आहार यामुळे मनःशांती मिळवण्यास मदत होते.
5. स्वतःला क्षमा करा
काही वेळा आपल्या वेदना आपल्याच चुकांमुळे उद्भवतात, असं वाटतं. या विचारांनी स्वतःला कुरतडू नका. चुका करणे हा मानवी स्वभावाचा भाग आहे. स्वतःला माफ करणं ही मानसिक आरोग्यासाठी महत्त्वाची गोष्ट आहे.
समाज म्हणून आपण काय करू शकतो?
अदृश्य दुखणी अधिक त्रासदायक ठरण्यामागचं एक महत्त्वाचं कारण म्हणजे समाजाची मानसिक आरोग्याकडे पाहण्याची दृष्टी. म्हणूनच आपण पुढील गोष्टींवर भर देऊ शकतो:
1. मानसिक आरोग्याविषयी जागरूकता पसरवा.
2. दुसऱ्यांना त्यांच्या भावनांबद्दल बोलण्यासाठी प्रोत्साहित करा.
3. सहानुभूतीनं ऐका.
4. लोकांवर लगेच टीका करण्याऐवजी त्यांना समजून घेण्याचा प्रयत्न करा.
सकारात्मक दृष्टिकोनाची ताकद
मानसिक वेदनांशी लढताना सकारात्मक दृष्टिकोन राखणं हे एक प्रभावी साधन ठरू शकतं. “मी यावर मात करू शकतो,” हा विश्वास ठेवणं महत्त्वाचं आहे. जीवनात अंधार असला, तरी प्रकाशही आहे, हे नेहमी लक्षात ठेवा.
शेवटची गोष्ट
जी दुखणी दिसत नाहीत, ती अधिक त्रासदायक असतात, कारण ती आपल्या मनात खोलवर रुजलेली असतात. पण योग्य वेळ, प्रयत्न, आणि मदतीने त्या वेदनांवर मात करता येते. कोणतंही दुःख कायमचं नाही, आणि जीवनाला नवीन सुरुवात कधीही करता येते. त्यामुळे स्वतःला आणि इतरांना समजून घेण्याची आणि आधार देण्याची सवय लावूया. कारण माणूस म्हणून आपल्या एकत्र येण्याची ताकदच कुठल्याही अदृश्य दुखण्यावरचा खरा उपाय आहे.
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.