समाजात प्रत्येक व्यक्ती आपल्यात काहीतरी वेगळेपण घेऊन जन्माला आलेली असते. परंतु, आपल्याला हे वेगळेपण जाणवून घेण्याऐवजी आपण इतरांशी तुलना करण्याची सवय लावून घेतो. “त्या व्यक्तीला एवढं मिळालं, मला का नाही?”, “त्याने इतक्या कमी वयात एवढं साध्य केलं, मग मी मागे का?” अशा विचारांनी आपण स्वतःला सतत कमी समजतो आणि एक प्रकारच्या अस्वस्थतेत ढकलतो. दुसऱ्यांशी तुलना केल्याने मनात नकारात्मक विचारांची साखळी सुरू होते, आणि त्याचबरोबर आत्मविश्वास देखील कमी होतो.
पण विचार करा, जर आपण आपली तुलना थांबवली आणि स्वतःच्या प्रगतीवर लक्ष केंद्रित केले तर? आपण स्वतःचा विकास घडवू शकतो आणि खऱ्या अर्थाने आनंदी जीवन जगू शकतो. चला, या लेखात पाहूया की दुसऱ्यांशी तुलना न करता स्वतःचा विकास कसा साधायचा.
१. स्वीकृती – आपल्यात असलेल्या गुणांचे आणि कमतरतेचे स्वीकार करा
स्वतःच्या प्रगतीसाठी सर्वात पहिला आणि महत्त्वाचा टप्पा म्हणजे स्वीकृती. आपण स्वतःला तसेच आपल्या मर्यादांना स्वीकारले पाहिजे. प्रत्येकजण वेगळा आहे, प्रत्येकाची कौशल्ये वेगळी आहेत. त्यामुळे दुसऱ्यांशी तुलना न करता, आपल्या ताकदी आणि कमतरता यांचा स्वीकार करून त्यावर काम करण्याची गरज आहे. स्वीकृतीने आपण मनाला स्थिरता देतो आणि अनावश्यक स्पर्धा टाळतो.
२. स्वतःचा मार्ग ओळखा
इतरांनी त्यांच्या जीवनात काय साध्य केले आहे, हे बघणे आपल्यासाठी प्रेरणादायक ठरू शकते, परंतु त्यांचाच मार्ग आपल्यासाठी योग्य असेल असे नाही. स्वतःचे ध्येय आणि मूल्ये ठरवा. आपल्याला कोणत्या क्षेत्रात काम करायचे आहे, कशात आनंद मिळतो, कोणत्या गोष्टी आपल्याला समाधानी करतात, याचा विचार करा. स्वतःचा मार्ग ओळखून त्यावर चालण्याचा प्रयत्न करा, जेणेकरून तुम्हाला स्वतःच समाधान मिळेल.
३. अल्पकालीन आणि दीर्घकालीन ध्येये ठरवा
सोप्या आणि साध्य करण्यायोग्य ध्येयांची यादी बनवा. त्यात अल्पकालीन (Short-term) आणि दीर्घकालीन (Long-term) ध्येयांचा समावेश असावा. यामुळे आपल्या प्रगतीचा मागोवा घेता येईल. ध्येये ठरवताना ते प्रत्यक्षात साध्य होऊ शकतील अशीच ठरवा. ध्येये साध्य करताना प्रत्येक टप्प्यावर स्वतःचा विकास झाल्याचा आनंद घ्या. इतरांच्या प्रगतीपेक्षा आपण ठरवलेले ध्येय साध्य करत आहोत का यावर लक्ष केंद्रित करा.
४. आत्मसाक्षात्कार आणि आत्मचिंतन
दररोज किंवा दर आठवड्याला थोडा वेळ काढून स्वतःशी संवाद साधा. आपल्या विचारांचे, भावना, ध्येय आणि कृत्यांचे आत्मचिंतन करा. यातून आपण आपले गुण व दोष ओळखू शकतो आणि त्यानुसार स्वतःमध्ये सुधारणा घडवून आणू शकतो. आत्मसाक्षात्कार म्हणजे स्वतःच्या जाणिवांशी प्रामाणिकपणे निगडित राहणे. त्यातून आपण योग्य दिशेने कसे चाललो आहोत याचा अंदाज येतो.
५. आपले गुण वाढवा
दुसऱ्यांशी तुलना करणे सोडून त्याऐवजी स्वतःच्या कौशल्यांना वाढवण्यावर लक्ष केंद्रित करा. तुम्हाला कोणत्या गोष्टीत आवड आहे किंवा तुम्ही कोणत्या क्षेत्रात उत्कृष्ट बनू शकता, त्यावर मेहनत घ्या. वाचन, लिखाण, नवीन गोष्टी शिकणे, असे अनेक मार्ग आहेत ज्याद्वारे आपण आपली क्षमता वाढवू शकतो. आपले गुण वाढवल्यास आपला आत्मविश्वास देखील वाढतो.
६. तुलना न करता प्रेरणा घ्या
प्रगतीसाठी प्रेरणादायक व्यक्तींचे विचार, त्यांचे ध्येय आणि त्यांची साधलेली यशोगाथा वाचली पाहिजे. परंतु, त्यांच्याशी तुलना करून मनात नकारात्मकता न आणता, त्यांच्याकडून प्रेरणा घ्या. प्रेरणादायक लोकांचे अनुभव तुमच्यात सकारात्मकता वाढवू शकतात. त्यामुळे त्यांच्या अनुभवातून प्रेरणा घेऊन तुमच्या ध्येयाकडे सकारात्मक दृष्टीकोनाने पाहण्याची सवय लावा.
७. आपल्या ताकदीवर लक्ष केंद्रित करा
आपल्या आयुष्यात ज्या गोष्टी आपल्यासाठी महत्त्वाच्या आहेत, त्या ताकदीवर लक्ष केंद्रित करा. स्वतःला नेहमीच प्रोत्साहित करा की तुम्हाला आपल्या उद्दिष्टांच्या दिशेने चालायचे आहे. तुमच्यातील दृढनिश्चय तुमची सर्वात मोठी ताकद आहे. इतरांच्या मतांना किंवा त्यांच्या यशाला आपल्या प्रगतीच्या आड येऊ देऊ नका. स्वतःच्या क्षमतांवर विश्वास ठेवा आणि त्या वाढवण्यावर मेहनत घ्या.
८. सामर्थ्यशाली सवयी जोडा
आपल्या यशस्वीतेच्या प्रवासात सवयींची खूप मोठी भूमिका असते. सकाळी लवकर उठणे, ध्यानधारणा, नियमित व्यायाम, वाचन, नियोजन करणे यांसारख्या सवयी आपल्या जीवनात सामर्थ्य आणतात. या सवयींमुळे आपण शारीरिक, मानसिक, आणि भावनिक स्तरावर अधिक सक्षम होतो. चांगल्या सवयी आपल्या विकासात मदत करतात, त्यामुळे त्या आपल्या दैनंदिन जीवनात जोडा.
९. नकारात्मक विचारांना थांबवा
दुसऱ्यांशी तुलना करताना नकारात्मक विचार येण्याची शक्यता जास्त असते. हे विचार थांबवण्यासाठी तुमच्या मनात सकारात्मकतेचा आधार घ्या. प्रत्येक नकारात्मक विचाराला एक सकारात्मक विचाराने उत्तर द्या. उदाहरणार्थ, “मी त्याच्याइतकं कधीच यशस्वी होणार नाही” असे वाटल्यास, त्याऐवजी “मी माझ्या क्षमतांवर काम करून मला योग्य ते यश मिळवू शकतो” असा विचार करा. यामुळे तुमच्या मनात सकारात्मक बदल येईल.
१०. ताणतणाव आणि अस्वस्थतेवर नियंत्रण ठेवा
तुलना केल्याने ताणतणाव वाढतो. त्यामुळे आपल्याला अस्वस्थतेचा अनुभव येतो. ताणतणावावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी ध्यान, प्राणायाम, आणि नियमित व्यायाम करणे उपयुक्त ठरते. आपल्या मनातील अस्वस्थतेवर नियंत्रण ठेवल्यास आपण स्वतःच्या प्रगतीवर लक्ष केंद्रित करू शकतो. तुमच्या मनाला शांत ठेवणे, तुमच्या मानसिक विकासात मदत करते.
११. लहान यश साजरे करा
प्रगती करताना मिळणारे लहान यश देखील साजरे करा. यातून आत्मविश्वास वाढतो आणि पुढे जाण्याची प्रेरणा मिळते. इतरांशी तुलना करून मोठं यश मिळवण्याचा प्रयत्न करण्यापेक्षा स्वतःच्या मार्गावर चालताना मिळणाऱ्या लहानसहान यशाचे कौतुक करा. हे तुम्हाला जीवनात सकारात्मकता अनुभवण्यास मदत करते.
१२. अपयशातून शिकण्याचा दृष्टिकोन ठेवा
दुसऱ्यांच्या यशाच्या गोष्टी पाहून स्वतःला कमी लेखण्याऐवजी आपल्या अपयशातून शिकण्याचा दृष्टिकोन ठेवा. अपयश आपल्याला योग्य मार्गदर्शन करतं. “मी कुठे कमी पडलो?”, “मी आणखी काय सुधारणा करू शकतो?” याचा विचार करा. दुसऱ्यांशी तुलना न करता आपल्यातील चुका सुधारून पुढे जाणे हा एक शाश्वत विकासाचा मार्ग आहे.
दुसऱ्यांशी तुलना करण्यापेक्षा स्वतःवर लक्ष केंद्रित केल्यास खऱ्या अर्थाने विकास साधता येतो. आत्मविश्वास, सकारात्मकता, आणि आत्ममूल्ये हे आपल्या यशाचे प्रमुख आधारस्तंभ ठरतात. आपण इतरांपेक्षा वेगळे आहोत आणि आपल्यात असलेल्या विशिष्ट क्षमतांचा योग्य वापर करून जीवनात यश मिळवू शकतो. त्यामुळे, तुलना सोडून स्वतःवर लक्ष केंद्रित करा, स्वतःच्या ध्येयांवर प्रयत्न करा, आणि जीवनात आपले स्वप्न साकार करा.