आजच्या काळात प्रत्येक व्यक्तीला यशस्वी होण्याची इच्छा आहे, जे काही मिळवायचं आहे ते मिळवायचं आहे, सगळं काही प्राप्त करायचं आहे. माणूस धनसंपत्ती, प्रतिष्ठा, सुविधा यामध्ये गढून गेला आहे. पण त्याच वेळी एक महत्त्वाचं सत्य आपण विसरतो – समाधान, जे हृदयाच्या खोलवर असतं, ते आजकाल कमी दिसतं. अनेक वेळा आपण पाहतो की एखादी व्यक्ती बाहेरून अत्यंत यशस्वी दिसते, सगळं काही प्राप्त केलेलं आहे असं वाटतं, पण मनातून मात्र ती शांत, समाधानी नाही; उलट, ती एक प्रकारच्या अस्वस्थतेत असते.
मनाचे समाधान हे एक अशा प्रकारचं धन आहे, जे बाहेरील गोष्टींमुळे मिळवता येत नाही. यश, पैसा, प्रतिष्ठा या बाह्य गोष्टी असूनसुद्धा व्यक्तीचे मन अस्वस्थ असतं, कारण मनाचे समाधान हे बाह्य गोष्टींमध्ये नाही, तर आपल्या आतच असतं. ज्याला मनातून समाधान मिळालं, त्याच्यासाठी बाहेरील प्राप्ती महत्त्वाची नसते. मात्र ज्याला ते मिळालेलं नसतं, तो सतत स्वतःला कमीच मानत राहतो. म्हणूनच आजच्या जगात मनातून समाधानी राहणं हे अत्यंत महत्त्वाचं आहे.
१. बाह्य आणि आंतर समाधानाचं अंतर
मनाचं समाधान बाह्य गोष्टींवर अवलंबून नसतं. बाह्य गोष्टी म्हणजे संपत्ती, प्रसिद्धी, वस्तूंचा उपभोग, परंतु आंतर समाधान हे आपल्या विचारांवर, दृष्टिकोनावर आणि आपल्या आयुष्याच्या मूल्यांवर अवलंबून असतं. बाहेरून आपण कितीही यशस्वी असलो, तरी आतून शांत आणि संतुष्ट नसलो तर ते यश अपूर्णच राहणार आहे. मनुष्याने बाह्य सुखसोयींवर अवलंबून न राहता, आंतरिक समाधानाकडे लक्ष द्यायला हवं.
२. समाधान का मिळत नाही?
समाधान न मिळण्याचं प्रमुख कारण म्हणजे अस्वस्थता, असमाधानी वृत्ती आणि तुलना. बरेचदा आपण आपल्या आयुष्याची तुलना इतरांच्या आयुष्याशी करतो. दुसऱ्यांना काय मिळालं, ते किती यशस्वी आहेत, त्यांची संपत्ती किती आहे – हे बघत राहतो आणि आपल्या यशाचा, सुखाचा आकडा सतत वाढवत राहतो. या सगळ्यामुळे मनावरचा ताण वाढतो आणि समाधान दुरावतं.
३. स्वतःला समजून घ्या
मनातून समाधानी राहण्यासाठी स्वतःला समजून घेणं गरजेचं आहे. आपण काय आहोत, आपल्या आयुष्याचं ध्येय काय आहे, आपल्याला कशातून समाधान मिळेल – हे स्वतःला विचारलं पाहिजे. प्रत्येक व्यक्ती वेगळी आहे, त्यामुळे प्रत्येकाचं समाधान वेगवेगळं असणार आहे. आपल्याला फक्त स्वतःच्या क्षमतांचा आणि गरजांचा विचार करायला हवा.
४. “असण्याची” संकल्पना स्वीकारा
आपण काय आहोत, त्यावर समाधान मानायला शिकलं पाहिजे. बाहेरून मिळणाऱ्या गोष्टी अस्थायी आहेत, पण मनातून समाधानी राहण्यासाठी “असण्याची” संकल्पना स्वीकारावी लागते. आपल्याकडे जे आहे, त्यात आनंद मानता आलं पाहिजे. हे छोट्या छोट्या गोष्टीतूनही साधता येतं – आपल्या नात्यांमध्ये, आवडीच्या कामात, आपल्या छोट्या स्वप्नांमध्ये.
५. आभाराची भावना जोपासा
समाधानी मन असणाऱ्या व्यक्तींची एक खासियत असते – त्यांना कृतज्ञतेची भावना असते. ज्या गोष्टी मिळाल्या आहेत, त्याबद्दल आभार मानता आलं पाहिजे. कृतज्ञता ही एक अशी भावना आहे जी मनाला शांत ठेवते. यामुळे आपण फक्त बाह्य गोष्टींच्या मागे न लागता, त्या गोष्टींचं मूल्य समजू लागतो आणि त्यात आनंद मिळतो.
६. वर्तमानात जगा
भूतकाळातील दुःख, भविष्याचं भय यामध्ये आपलं वर्तमान हरवत जातं. मनाचं समाधान मिळवण्यासाठी वर्तमानात जगणं गरजेचं आहे. वर्तमानकाळात आपलं लक्ष केंद्रीत केलं तर मन अस्वस्थ होणार नाही. मनाचं समाधान मिळवण्यासाठी प्रत्येक क्षणाचा स्वीकार करणं महत्त्वाचं आहे.
७. सतत बदलत राहण्याची गरज
समाधानी मन असणं म्हणजे स्थिर राहणं नव्हे, तर स्वतःला सतत सुधारत राहणं असतं. आपण सध्याच्या परिस्थितीत समाधानी असलो तरीही आपल्या विकासाकडे दुर्लक्ष करु नये. मनाने समाधानी राहणं आणि आत्मसंतोषाचा भाव असणं यात फरक आहे. समाधानी राहणं म्हणजे आपलं आयुष्य अधिक चांगलं करण्यासाठी प्रयत्न करत राहणं आहे.
८. नात्यांमध्ये समाधान शोधा
नाती आपल्याला आनंद आणि समाधान देण्याचं मोठं साधन असतात. आजची जीवनशैली अशी आहे की माणूस नात्यांमध्ये गुंतू शकत नाही. व्यस्त जीवनशैली, स्पर्धा आणि व्यक्तिस्वातंत्र्याच्या नावाखाली नाती विसरली जातात. पण नात्यांमध्ये समाधान शोधलं तर खूप आनंद मिळतो. कुटुंब, मित्र, आप्त – या सगळ्यांसोबत वेळ घालवल्याने मन अधिक स्थिर राहतं आणि एक प्रकारचा आधार मिळतो.
९. स्व-स्वीकृतीची भावना
स्वतःला स्वीकारणं हे समाधानासाठी महत्त्वाचं आहे. अनेक वेळा आपण आपल्या दोषांवर, उणिवांवर लक्ष केंद्रित करतो आणि स्वतःचा तिरस्कार करतो. पण प्रत्येक माणसामध्ये काही खास असतं, ते त्याला स्वीकारलं पाहिजे. स्वतःला स्वीकारलं तर आपल्याला इतरांकडून मिळणारी मान्यता गरजेची वाटत नाही, आणि त्यामुळे मन शांत राहतं.
१०. बाहेरील जगापेक्षा आतल्या शांततेचा विचार करा
बाहेरील जगात कितीही मोठं मिळालं तरी मनाच्या समाधानाच्या जवळ जाणं गरजेचं आहे. जेव्हा व्यक्ती आतून शांत असते, तेव्हा ती व्यक्ती खरोखर समाधानी असते. बाहेरच्या गोष्टींच्या मागे लागून आपलं आतलं समाधान हरवू नये. बाहेरील यश, पैसा, प्रतिष्ठा या गोष्टी अस्थायी असतात, पण मनाचं समाधान हेच खऱ्या अर्थाने आनंद देतं.
निष्कर्ष
आजच्या जीवनात आपण बघतो की अनेक यशस्वी व्यक्ती देखील असमाधानी आणि एकट्या वाटतात. त्यांच्या हातात सर्व काही आहे, पण समाधान नाही. मनाचं समाधान मिळवण्यासाठी बाह्य गोष्टींपेक्षा आतल्या शांततेचा शोध घ्यायला हवा. मनाचं समाधान हे बाहेरील गोष्टींवर अवलंबून नसून आपल्या विचारांवर आणि दृष्टिकोनावर अवलंबून असतं. म्हणून, बाहेरून मिळवण्यापेक्षा आतून समाधान मिळवण्यावर भर दिला पाहिजे. मनातून समाधानी राहिलं तर खऱ्या आनंदाची अनुभूती येते, कारण सर्व मिळवूनही अनेक व्यक्ती रडताना दिसतात.
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.