माफ करणे हा एक अत्यंत महत्त्वाचा गुण आहे, परंतु तो कधी कधी आपल्याला वाऱ्याच्या दिशेने उधळून नेतो. जीवनात आपण सर्वच कधी ना कधी एखाद्याला माफ केलेले असते. हे सहसा चांगल्या हेतूने, शांतता टिकवण्यासाठी किंवा आपले नाते बळकट ठेवण्यासाठी असते. परंतु प्रत्येकवेळी माफ करण्याची सवय कधी कधी इतरांना मोठ्या चुका करण्याची हिंमत देऊ शकते.
माफ करण्याच्या सवयीमागील मानसिकता
सहसा आपण माफ करण्याची सवय लहानपणापासून शिकतो. एखादा चुकला, त्याला दुसरी संधी द्या, त्याची चूक नजरेआड करा, असे शिकवले जाते. ह्या विचारसरणीमुळे आपल्यात एक ‘माफ करण्याची मानसिकता’ निर्माण होते. माफ करण्याच्या या सवयीला आपण अनेकदा प्रेम, सहानुभूती, किंवा आदर या मूल्यांशी जोडतो. पण कधी कधी, हेच मूल्य आपल्या मुळावर येऊ शकते, जेव्हा समोरचा व्यक्ती आपल्या या सवयीचा गैरफायदा घेऊ लागतो.
सतत माफ करण्याचे परिणाम
माफ करणे अत्यंत साधे दिसते, पण या कृतीचा परिणाम खोलवर जातो. आपल्याला वाटत असते की आपण त्याला माफ केले, मग विषय संपला. परंतु खरे तर त्या माफ करण्यात समोरच्याला आपल्यावर आक्रमण करण्याची मोकळीक मिळते. तो विचार करतो की, “जरी मी चूक केली, तरीही मला माफ केले जाईल.” त्यातून त्याला आणखीन मोठ्या चुका करण्याची प्रेरणा मिळू शकते.
माफ करण्याचे बळ आणि इतरांचे वर्तन
माणूस नेहमी आपल्या कृत्यांना न्याय्य ठरवण्यासाठी स्वतःला मार्ग शोधतो. त्यामुळे, एकदा जर त्याला माफ केले तर त्याला पुढील वेळी मोठी चूक करण्याची हिंमत मिळते. त्याच्या मनात एक प्रकारची सुरक्षा निर्माण होते की, “माझ्या चुकांवर डोळेझाक केली जाईल.” ह्यामुळे तो अधिकाधिक हक्काने चुका करू लागतो. त्याला हे वाटू लागते की आपण त्याच्या चुकांना कमी लेखत आहोत, ज्यामुळे त्याचे वर्तन अधिक निर्धास्त होते.
नकार देण्याचे महत्त्व
माफ करण्याची सवय लागली की नकार देणे आपल्याला अवघड होऊन बसते. परंतु, कुठे थांबायचे हे ठरवणे आवश्यक आहे. माफ करणे म्हणजे आपले माणूसपण आहे, परंतु ते आपल्या सन्मानाला धक्का पोहोचत असेल तर नकार देण्याचे महत्त्व अधोरेखित होते. नकार देणे म्हणजे आपला अभिमान आणि आत्मसन्मान जपणे, ज्यामुळे समोरच्याला आपल्या सीमांचे भान राहते.
सुसंवाद साधण्याची गरज
आपली माफ करण्याची सवय एखाद्याला चुका करायला बळ देत असेल, तर सुसंवाद साधणे हा एक चांगला मार्ग ठरतो. त्याच्याशी मोकळेपणाने बोलून आपण त्याला सांगू शकतो की, त्याच्या चुका आपल्याला खुपत आहेत. ह्या संवादातून त्याला आपली भावना समजेल आणि त्याच्या वर्तनात बदल होण्याची शक्यता वाढेल.
आपल्या मानसिक स्वास्थ्यावर होणारा परिणाम
सतत माफ करण्याची सवय केवळ आपल्या मानसिक आरोग्यावर परिणाम करते. आपली भावनिक थकवा निर्माण होतो. जेव्हा आपण पुन्हा पुन्हा एखाद्याला माफ करत असतो, तेव्हा आपला त्रास सहन करण्याची क्षमता कमी होते. ह्या भावनिक थकव्यामुळे आपल्यात नैराश्य येऊ शकते आणि आपले आत्मविश्वास खालावू शकतो.
सीमांचे रेखांकन
माफ करणे हा आपल्या स्वभावाचा एक भाग आहे, पण आपल्या सीमांचे रेखांकन करणे देखील तितकेच महत्त्वाचे आहे. जेव्हा आपण ठराविक मर्यादेपलिकडे जाऊन समोरच्याला माफ करू लागतो, तेव्हा त्याला कधीतरी समजावे लागते की आपण देखील सीमा आखल्या आहेत. हे सीमांचे रेखांकन त्याच्या चुका करण्याच्या हिंमतीला आळा घालते.
माफ करताना विचार करण्याच्या गोष्टी
माफी देताना स्वतःची किंमत ओळखा: माफ करणे ही केवळ एक कृती नसून त्यात आपण आपले मन, आत्मसन्मान आणि किंमत यांचा समावेश करतो.
चुकांचे स्वरूप तपासा: एखादी चूक आकस्मिक आहे का? ती पुनरावृत्ती होणार नाही याची खात्री आहे का? ह्या बाबींचा विचार करून निर्णय घ्या.
आत्मसन्मान जपणे महत्त्वाचे: आपण कितीही सहनशील असलो तरीही, स्वतःच्या आत्मसन्मानाचे रक्षण करणे अत्यावश्यक आहे.
माफ करणे एक सकारात्मक दृष्टीकोन आहे, पण त्याचे मर्यादित पालन केल्यास त्याचा चांगला परिणाम होतो. स्वतःच्या आत्मसन्मानासाठी, आपल्या भावनांसाठी योग्य निर्णय घेणे महत्त्वाचे आहे. माफ करणे अत्यंत आवश्यक आहे, परंतु त्याचा योग्य वापर केला, तरच तो फायद्याचा ठरतो.
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.
खूपच छान माहिती मिळाली