समाजात, रोजच्या आयुष्यात, आपण अनेक व्यक्तींना पाहतो, जे नेहमीच घोळक्यात दिसतात. या व्यक्तींकडे बघून त्यांचं आयुष्य परिपूर्ण, आनंदी वाटतं. त्यांच्या चेहऱ्यावर हसू असतं, हास्याचे आवाज त्यांच्या मित्रांतून ऐकू येतात, आणि त्यांच्या सहवासात नेहमी एक उल्हास जाणवतो. मात्र, या सगळ्या देखण्या दृश्याच्या आड एक वास्तव लपलेलं असतं. काहीजण सतत घोळक्यात राहतात, कारण त्यांना त्यांचं एकटेपण जाणवू द्यायचं नसतं; त्यांना त्यांची आतली पोकळी कुणाला कळू द्यायची नसते.
एकटेपणाचं कारण आणि त्याचं स्वरूप
एकटेपणाचं कारण बाहेरून सहज लक्षात येणारं नसतं. काही वेळा, एखादी व्यक्ती अगदी हसतमुख असते, प्रत्येक ठिकाणी सक्रिय असते, मित्रमैत्रिणींच्या घोळक्यात रमलेली असते, तरीही तिच्या अंतःकरणात एक एकाकीपणाची भावना खोलवर रुजलेली असते. हे एकटेपण कधी व्यक्तिमत्त्वातील अंतर्गत प्रवृत्तींमुळे येतं, तर कधी बाह्य परिस्थितीमुळेही. कधी भावनिक अनुभवांमुळे, तर कधी स्वप्नांच्या अपूर्णतेमुळे, ही पोकळी निर्माण होते.
या एकटेपणाला सामोरे जाणं अनेकांसाठी अवघड असतं. त्यामुळं, त्यांनी स्वतःभोवती एक मुखवटा तयार केलेला असतो. त्या मुखवट्याआड त्यांची खरी ओळख, त्यांची दुःखं, त्यांचा त्रास, आणि त्यांच्या एकटेपणाची जाणीव लपलेली असते. यामुळेच अनेकजण सतत मित्रांमध्ये, घोळक्यात, मोठ्या समूहात राहण्याचा प्रयत्न करतात.
सतत घोळक्यात का?
एखादी व्यक्ती घोळक्यात असल्यास, तिचं मन तात्पुरतं का होईना, पण एकटेपणाच्या जाणिवेपासून दूर राहतं. त्यांना आपल्यासोबत अनेक लोक आहेत, हे भासलं जातं. जेव्हा लोकांसमवेत असतो, तेव्हा तात्पुरतं का होईना, पण मनाच्या आतल्या एकाकीपणाला बाजूला सारून जीवनातल्या गोष्टींना थोडा रंग, थोडं हसू येतं.
यामध्ये त्यांना असंही वाटतं की, त्यांची मनस्थिती लपवली जाऊ शकते. समाजात आपला प्रतिष्ठेचा मुद्दा असतो, आपलं व्यक्तिमत्त्व असतं, ज्यामुळे एकटेपणाची भावना बाहेर मांडायला ते संकोचतात. कधीकधी ही संकोचाची भावना समाजातील अपेक्षांमुळेही वाढते. असं वाटतं की, आपण आपलं दुःख, एकाकीपणा दाखवला तर लोक काय म्हणतील? त्यामुळं स्वतःला नेहमी हसवण्याचा, सोबत असणाऱ्यांबरोबर रमवण्याचा प्रयत्न करतात.
मुखवट्याच्या मागे दडलेलं वास्तव
आधुनिक समाजात आपण अनेक मुखवटे घालून राहतो. एक मुखवटा आपल्या कुटुंबासाठी, एक मित्रांसाठी, आणि एक समाजासाठी. पण आपल्या या मुखवट्यांच्या आड कधीकधी आपण हरवतो. घोळक्यात राहून सतत स्वतःला आनंदी दाखवणं, हसणं, इतरांसोबत हसत-खेळत असणं हे तात्पुरतं आहे, असं या व्यक्तींना ठाऊक असतं. मात्र, एकाकीपणाची भावना त्या मुखवट्याच्या आडूनही कधीकधी डोकावते.
हे एकटेपण कधी कामाच्या व्यापामुळे असू शकतं, कधी वैयक्तिक नात्यांमध्ये असलेल्या अपेक्षांच्या अपूर्णतेमुळे. काही वेळा घरात, ऑफिसात किंवा इतर ठिकाणी प्रत्येकाचं स्थान ठरलेलं असतं, पण मनाचं स्थान मात्र उघडं असतं. या अवस्थेत स्वतःच्या विचारांशी एकटं राहणं, स्वतःशी संवाद साधणं काहींना खूप कठीण जातं, म्हणूनच ते सतत घोळक्यात असतात.
एकटेपणाची भीती आणि त्यातून मिळणारी ऊर्जा
एकटं राहण्याची भीती खूप खोल असते. काही व्यक्तींना एकटं राहणं म्हणजे स्वतःच्या विचारांना सामोरं जाणं, त्यातील त्रासदायक आठवणींना भिडणं, स्वतःच्या कमीपणाला, असफलतेला, अपूर्णतेला पाहणं, आणि या सगळ्याचा सामना करणं असतं. अशावेळी घोळक्यात राहिलं की, ते विचार दुरावतात, आणि क्षणिक सुखाची प्राप्ती होते.
परंतु, एकटं राहण्यातूनही आपल्याला शक्ती मिळू शकते, स्वतःचं आत्मपरीक्षण करता येतं. आपलं एकटेपण स्वीकारून त्यातून ऊर्जा मिळवणं, हे खरोखर सोपं नाही. मात्र, एकदा का आपण हे एकटेपण स्वीकारायला शिकलो, की त्यातून आपल्याला नवी दिशा सापडते.
संवादाची गरज
आपलं एकटेपण कोणासोबत तरी शेअर करणं गरजेचं असतं. ह्या अशा अवस्थेत माणूस स्वतःशी संवाद साधायला घाबरतो. पण एखाद्या विश्वासू व्यक्तीसोबत मन मोकळं करणं, आपल्या भावना, चिंता, दु:खं बोलून दाखवणं, आपल्याला सावरण्याची एक संधी देतं.
तुमच्या आयुष्यात असलेल्या कुटुंबातील व्यक्ती, मित्रमैत्रिणी, जवळचे सहकारी यांच्याशी संवाद साधणं, त्यांना आपली समस्या सांगणं, यामुळे आपल्याला मानसिक आधार मिळतो. एकटेपणातून बाहेर येण्यासाठी संवाद हा एक परिणामकारक उपाय असतो. काही वेळा एक शब्दही एखाद्याच्या मनातील पोकळी भरून काढू शकतो.
स्वतःला समजून घेणं
अनेकदा लोक एकटेपण टाळण्यासाठी घोळक्यात असतात, पण स्वतःला समजून घेणं, स्वतःशी नातं जोडणं हे अधिक महत्त्वाचं आहे. जेव्हा आपण स्वतःला समजून घेतो, स्वतःचे विचार, भावना, अपेक्षा यांचा विचार करतो, तेव्हा आपण आपल्याच मनाशी जोडले जातो. या प्रक्रियेतून एक सकारात्मकता निर्माण होते, ज्यामुळे आपण स्वतःला अधिक चांगल्या पद्धतीने समजू शकतो.
एकटेपणाला सामोरे जाणं
एकटं राहण्याची तयारी करणं आणि एकाकीपणाला सामोरं जाणं हे सहज शक्य नसतं, पण ते आवश्यक आहे. प्रत्येक व्यक्तीला आयुष्यात कधीतरी एकटं राहावं लागतं, स्वतःचं अस्तित्व शोधावं लागतं, आणि या प्रवासात स्वतःला एकमेकांच्या भावनांशी जोडून घ्यावं लागतं.
जेव्हा आपण एकटेपणाला सामोरे जातो, तेव्हा आपल्याला आपल्या मनातील द्वंद्व, चिंता, अपूर्णता, अस्वस्थता अधिक चांगल्या प्रकारे समजते. यामुळे आपण आपले खरे प्रश्न समजू शकतो, आणि त्यावर उपाय शोधू शकतो.
आपला आनंद स्वतःच शोधणं
घोळक्यात असताना आपल्याला तात्पुरता आनंद मिळतो; पण तोच आनंद आपण स्वतःच शोधणं, हे अधिक महत्त्वाचं आहे. आपली स्वतःची असली जाणणं, स्वतःचं जीवन हे स्वतःसाठी असलं पाहिजे, हे महत्त्वाचं आहे.
सतत दुसऱ्यांच्या अपेक्षा पूर्ण करण्यापेक्षा स्वतःच्या आत्मसंतोषाचा विचार करणं आवश्यक आहे. जेव्हा आपण स्वतःचा आनंद शोधायला लागतो, तेव्हा एकटेपणाची भीती दूर होते आणि स्वतःशी एक सुसंवाद निर्माण होतो.
एकटं वाटणं, हे एक नैसर्गिक आणि मानवी अनुभव आहे, त्यापासून पळून जाणं नाहीतर त्याचा स्वीकार करणं हे अधिक महत्त्वाचं आहे. एकटेपणातही आपल्याला आपलं स्वतःचं एक अस्तित्व असतं. एकटेपणाला सामोरं जाताना आपल्याला स्वतःच्या मनाशी नातं जोडता येतं, आपलं आत्मपरीक्षण करता येतं, आणि आत्मिक शांती साधता येते.
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.