आपल्या दैनंदिन जीवनात अनेकदा तणाव येतो. कौटुंबिक जबाबदाऱ्या, कामाचे ओझे, आर्थिक चिंता, आरोग्याच्या समस्या अशा कित्येक गोष्टींमुळे तणाव निर्माण होतो. अनेकजण हे टेन्शन इतरांवर लादतात, ज्यामुळे नात्यात कटुता येऊ शकते, किंवा त्यांचे मानसिक स्वास्थ्य बिघडू शकते. तणावावर नियंत्रण ठेवणे आणि त्याची जबाबदारी स्वतः घेणे, हे आपल्या मानसिक शांतीसाठी अत्यावश्यक आहे. चला तर मग पाहू, कसे स्वतःच्या टेन्शनची जबाबदारी घेता येईल आणि ते इतरांवर न लादता, कसे स्वतःला सावरण्याचे प्रयत्न करता येतील.
१. तणावाचे स्रोत ओळखा
सर्वात आधी आपल्या टेन्शनचे नेमके कारण शोधणे आवश्यक आहे. तणाव येतोय, पण त्याचं नेमकं कारण समजत नाही, तर त्यावर उपाय करणे कठीण जाते. काही वेळा तणाव एकाच गोष्टीमुळे नाही तर अनेक गोष्टी एकत्रितपणे मनावर ओझं आणतात. त्यासाठी तुम्ही आपली विचारशृंखला शांत ठेवून स्वतःला विचार करा की, नेमका कोणता विचार तुमच्यात तणाव निर्माण करतो. कारण शोधून घेतल्यावरच आपण त्यावर उपाययोजना करू शकतो.
२. स्वतःला तणावातून बाहेर काढण्याची जबाबदारी घ्या
तणाव आपला स्वतःचाच असतो, तो इतर कोणावरही लादण्याची आवश्यकता नाही. आपण आपल्या तणावाची जबाबदारी घेतली तरच आपण त्यातून बाहेर पडण्याचे उपाय करू शकतो. “माझं मन उदास आहे” असं म्हणण्याऐवजी “माझ्या मनातील उदासी दूर करण्यासाठी मी काही पावलं उचलणार आहे,” असा सकारात्मक दृष्टिकोन ठेवा. यामुळे तुम्हाला नवा आत्मविश्वास मिळेल आणि तणावावर मात करण्यासाठी तुम्ही तयार होऊ शकाल.
३. स्वतःला वेळ द्या
तणावाच्या वेळी स्वतःला वेळ देणं आवश्यक आहे. एखाद्या तणावपूर्ण प्रसंगात लगेच प्रतिक्रिया देणं टाळा. त्याऐवजी, त्या क्षणाला आपल्या विचारांना थोडा वेळ द्या. शांतपणे विचार करून निर्णय घेतल्यास तुम्हाला अधिक सकारात्मक दृष्टिकोन मिळू शकतो. स्वतःला वेळ देणे म्हणजे स्वतःच्या तणावावर काम करणे होय. त्यामुळे दररोज काही मिनिटे ध्यानधारणा, श्वासोच्छ्वासाचे व्यायाम करा, जेणेकरून तुमच्या मनाची शांती राखता येईल.
४. तणाव नियंत्रित करण्यासाठी मनाचे प्रशिक्षण घ्या
तणाव दूर करण्यासाठी आपले मन प्रशिक्षित करणे आवश्यक आहे. आपले मन एका ठराविक विचारात गुंतलेलं असताना, तो विचार दुसऱ्यांवर लादण्याची प्रवृत्ती असते. आपल्या मनावर आपल्याच ताब्यात असावा यासाठी ध्यान, योगासन, प्राणायाम यांचा अवलंब करा. अशा प्रकारचे नियमित सराव तुम्हाला शांततेचा अनुभव देतात आणि तुमचा तणाव हलका करतात. तणावाच्या वेळी आपल्या मनाने घाई करू नये, याची सवय लावा.
५. स्वतःचे विचार आणि भावना व्यक्त करा
तणावाचा ताबा स्वतःच घ्यायचा असतो. त्यासाठी स्वतःचे विचार आणि भावना योग्य पद्धतीने व्यक्त करणं गरजेचं आहे. तुमचं टेन्शन समजून घेण्यासाठी कधी मित्रांशी बोलणं किंवा एखाद्या डायरीत तुमच्या भावनांना व्यक्त करणं उपयुक्त ठरू शकतं. भावना दबून ठेवल्या तर त्या आणखी तणाव वाढवू शकतात. त्यामुळे जर तुम्हाला एखाद्याशी बोला असं वाटत असेल, तर संयमाने तुमच्या भावनांना मांडण्याची संधी घ्या.
६. तणावाबद्दल दुसऱ्यांवर दोषारोप टाळा
काही वेळा आपल्याला असं वाटतं की आपला तणाव इतरांमुळे निर्माण झाला आहे. पण ही चुकीची भावना असू शकते. आपलं मानसिक स्वास्थ्य आपल्याच हातात असतं. तणावाबद्दल दुसऱ्यांना दोष देण्याऐवजी, आपण तो कसा कमी करू शकतो, याचा विचार करणं गरजेचं आहे. दुसऱ्यांवर दोषारोप केल्याने फक्त नकारात्मकता वाढते, जी आपल्या नातेसंबंधांवर परिणाम करते.
७. तणावाच्या व्यवस्थापनासाठी ध्येय निश्चित करा
जेव्हा आपण आपल्या जीवनात काही निश्चित ध्येय ठरवतो, तेव्हा आपला विचारांचा प्रवाह नियंत्रित होतो. तुमचे ध्येय साध्य करण्यासाठी तुम्ही तणावापासून मुक्त राहू शकता. एखादं नवीन छंद, शारीरिक व्यायाम, नवीन शिकण्याची प्रक्रिया, किंवा कामामध्ये प्रगती करण्याचे ध्येय ठेवल्यास मनातील तणाव दूर ठेवण्यास मदत मिळते. ध्येयाच्या दिशेने केलेले प्रयत्न तुम्हाला सकारात्मकतेकडे नेऊ शकतात.
८. नकारात्मक विचारांना दूर ठेवा
तणावाच्या वेळी आपलं मन नकारात्मक विचारांच्या खाईत पडू शकतं. या नकारात्मक विचारांचा सामना करण्यासाठी आपल्याला त्याचं विश्लेषण करून सकारात्मक दृष्टिकोन राखायला हवा. नकारात्मक विचारांमुळे तणाव वाढतो, त्यांना दूर ठेवल्यास तुम्ही तुमच्या जीवनात अधिक शांतता आणि संतोष अनुभवू शकाल.
९. तणावासाठी व्यावसायिक मदत घ्या
कधी कधी तणाव अत्याधिक वाढल्यास त्याचा मानसिक आरोग्यावर मोठा परिणाम होऊ शकतो. अशा वेळी मानसोपचार तज्ञाची मदत घेणं एक उत्तम पर्याय ठरू शकतो. त्यांचं मार्गदर्शन तुम्हाला योग्य पद्धतीने तणावावर मात करण्यासाठी उपयुक्त ठरू शकतं. तणाव हा एक नैसर्गिक भाव असला, तरी त्याचा ताबा स्वतःच्या हाती घेणं आवश्यक आहे.
१०. स्वतःची काळजी घ्या आणि स्वावलंबी बना
तणावावर मात करण्यासाठी स्वतःची काळजी घेणं आवश्यक आहे. मानसिक आणि शारीरिक आरोग्याला प्राधान्य देणं हीच तणाव कमी करण्याची पहिली पायरी आहे. यासाठी नियमित व्यायाम, संतुलित आहार, पुरेशी झोप, याचा आचरण केल्यास तुम्हाला आपल्यात सकारात्मक बदल जाणवतील. शिवाय तणावाच्या वेळी इतरांवर अवलंबून न राहता स्वावलंबी राहणं गरजेचं आहे.
तणाव हा प्रत्येकाच्या जीवनाचा एक भाग असला तरी त्याची जबाबदारी स्वतः घेणं हे आपल्या मानसिक स्वास्थ्यासाठी अत्यावश्यक आहे. आपल्यावर असलेल्या टेन्शनची जबाबदारी आपण घेतल्यास, त्यातून आपल्याला मार्ग सापडतो. सकारात्मक दृष्टिकोन, आत्मपरीक्षण, आणि मन:शांतीच्या पद्धतींचा अवलंब केल्यास तणावावर सहज मात करता येते.
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.