दुःख हे जीवनाचा एक अविभाज्य भाग आहे. जीवनाच्या प्रत्येक टप्प्यावर, कोणत्यातरी क्षणी आपल्याला दुःखाचा सामना करावा लागतो. कधी आपल्या जवळच्या व्यक्तीचा मृत्यू, कधी नात्यांमधील ताण, तर कधी आपले स्वप्न अपूर्ण राहिले की निर्माण होणारे दुःख – प्रत्येकाने कधी ना कधी दुःखाचा अनुभव घेतला असतोच. त्यावेळी आपल्याला असं वाटतं की हा दुःखाचा डोंगर कधीच कमी होणार नाही; पण माणसाची एक महत्त्वाची खूबी अशी आहे की, काळाच्या ओघात माणूस हळूहळू दुःख विसरू शकतो. मनाची ही क्षमता आपल्याला पुढे जाण्यासाठी प्रेरणा देते.
१. दुःख आणि त्याचा प्रभाव
दुःखाचा अनुभव प्रत्येकासाठी वेगळा असतो. एका व्यक्तीसाठी असह्य असणारं दुःख दुसऱ्याच्या दृष्टीने थोडसं असू शकतं. दुःखाच्या प्रतिक्रिया व्यक्तिनिहाय बदलतात. काही लोक त्वरित दुःखावर मात करू शकतात, तर काहींना ते पचवण्यासाठी बराच काळ लागतो. दुःखाच्या या प्रक्रियेत, मनाचे वेगवेगळे टप्पे समजून घेणं गरजेचं आहे.
दुःखाच्या प्रारंभिक टप्प्यात मनावर जोरदार आघात होतो. त्यावेळी व्यक्तीला वाटतं की आयुष्याचा आनंद निघून गेला आहे. या टप्प्यात अनेकदा व्यक्ती एकांतात रहाण्याचा प्रयत्न करते, किंवा आपल्या मित्रपरिवारासोबत आनंदी राहण्याचं नाटक करते. पण हळूहळू वेळ गेल्यावर, मन त्या दुःखाशी सामना करण्यास तयार होतं.
२. दुःख विसरण्याची प्रक्रिया
दुःख विसरणं हे सोपं नसतं; मात्र, ते शक्य आहे. काळ हळूहळू दुःखाच्या आठवणींना कमकुवत करत जातो. मन या दु:खातून बाहेर येण्याचा एक मार्ग शोधतं. हा मार्ग प्रत्येकासाठी वेगळा असतो.
१. स्वीकृती: दुःख विसरण्याच्या प्रक्रियेतील पहिलं पाऊल म्हणजे त्याची स्वीकृती. माणूस दुःखाला नाकारतो किंवा त्यातून पळून जाण्याचा प्रयत्न करतो तेव्हा ते दुःख अधिक ठसतं. दुःख स्विकारल्यानंतर मात्र माणूस त्याला सामोरा जायला तयार होतो.
२. सकारात्मक विचारांची मदत: माणसाच्या मनाला सकारात्मक विचारांची मोठी गरज असते. दुःखाच्या काळात मन नकारात्मक विचारांनी भरलेलं असतं. अशा वेळी सकारात्मक विचार, आशेचे किरण, मनाला दिलासा देतात. “काळोखाचा शेवट प्रकाशात होतोच” हा विचार मनात ठेवल्यास दुःख विसरण्याची प्रक्रिया सोपी होते.
३. मनःशांती साधणे: मन शांतीच्या शोधात असतं. ध्यान, योग, किंवा साधी चालण्याची सवय – या साधनांनी मनाला शांती मिळते. मन शांत होतं तेव्हा दुःखाचा विचार कमी होतो आणि नव्याने जगण्याची प्रेरणा मिळते.
४. जीवनातील छोटे आनंद शोधणे: दुःखाच्या काळात मन आनंदाचा शोध घेतं. अशावेळी आयुष्यातील छोटे छोटे आनंदाचे क्षण शोधले तर त्यात आपलं मन रमू शकतं. यातून हळूहळू दुःखाची तीव्रता कमी होते.
५. समजूतदार लोकांची मदत: आपल्याला समजणाऱ्या, आपल्या दुःखाशी सहानुभूती ठेवणाऱ्या लोकांची संगत मिळाल्यास दुःखाचा भार कमी होतो. मित्र, कुटुंबीय किंवा समुपदेशक हे आपल्या दुःखात वाटेकरी होऊन आपल्याला सावरण्यास मदत करतात.
३. मनाची विसरण्याची अद्भुत क्षमता
माणसाचं मन हे विसरण्यात अद्भुत आहे. वेळ जसजसा पुढे जातो, मन हळूहळू दुःखाच्या आठवणी विसरू लागतं. मनामध्ये नवीन अनुभव, नवीन आठवणी यांची भर पडते. यातून दुःखाच्या जुन्या आठवणी फिकट होतात आणि माणूस त्यातून बाहेर येऊ लागतो. विज्ञानानेदेखील हे सिद्ध केलं आहे की दुःखाच्या आठवणी मेंदूतील विशेष तंत्रांद्वारे हळूहळू कमी होतात.
४. दुःखातून उभं राहण्याची ताकद
दुःखातून उभं राहण्याची ताकद प्रत्येकाच्या मनात असते, फक्त त्याला शोधण्याची आवश्यकता असते. दुःखाचा डोंगर वाटणारा प्रसंग हळूहळू छोटा होऊ लागतो. यातून आपण नवीन गोष्टी शिकतो, आत्मविश्वास वाढतो, आणि एक नवा माणूस बनतो.
१. दुःखाचा अनुभव हा गुरू ठरतो: दुःख आपल्याला अनेक धडे शिकवतो. जीवनाकडे पाहण्याचा दृष्टिकोन बदलतो, सहनशीलता वाढते, आणि माणसाचं मन अधिक सशक्त होतं.
२. नवे ध्येय निश्चित करणे: दुःखातून बाहेर पडताना आपल्याला नव्या उद्दिष्टांचा शोध लागतो. या नव्या ध्येयांनी माणसाला पुढे जाण्याचं बळ मिळतं.
३. आयुष्याचा अर्थ शोधणे: दुःख अनुभवताना माणूस आपल्या आयुष्याचा अर्थ शोधतो. हा शोध त्याला अधिक प्रगल्भ बनवतो आणि नव्या उमेदीने जीवन जगण्याचं बळ देतो.
५. काळ हे सर्वोत्तम औषध
काळ दुःखावरचं सर्वोत्तम औषध आहे असं म्हणतात, कारण काळाच्या ओघात दुःख पुसलं जातं. आपल्याला अनेकदा असं वाटतं की हे दुःख कधीच जात नाही; पण काळाच्या पुढे कुणीच टिकू शकत नाही. कालांतराने मनाला नवीन अनुभव, नवीन विचार हळूहळू दुःख विसरण्यास भाग पाडतात.
“दुःखाचा मोठा डोंगर असो.. आपण हळूहळू विसरू शकतोच” या वाक्यात जीवनाचं सार आहे. दुःख हळूहळू कमी होतं आणि मन नव्या जीवनाचा शोध घेऊ लागतं. दुःखावर मात करण्यासाठी आत्मविश्वास, सकारात्मकता, आणि सुसंगतता गरजेची आहे. मनाच्या या गुणधर्मामुळेच माणूस दुःखातून बाहेर पडून नवीन जीवनाची सुरुवात करू शकतो.
दुःख विसरणं हे एक नैसर्गिक, पण महत्वाचं आहे. जीवनाचं अंतिम सत्य हेच आहे की दुःख येतंच, पण त्यातून बाहेर पडण्याची ताकदही आपल्यात आहे. जीवनाचा प्रवास अशाच चढ-उतारांनी भरलेला असतो.
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.