आपल्या जीवनात दुःख, ताण-तणाव आणि वेदना या घटकांचा अनुभव आपल्यापैकी प्रत्येकाला येतो. काही व्यक्ती या दुःखाचा आरडाओरडा करतात, दुसऱ्यांकडून सहानुभूती मागतात, तर काही जण त्यांच्या मनातील वेदना कुणालाही न दाखवता, शांतपणे त्या सहन करतात. याच व्यक्ती पुढे कणखर बनतात. जीवनात आलेल्या अडचणी आणि वेदना त्यांना आणखीन मजबूत, ठाम आणि धैर्यवान बनवतात.
हे कणखर व्यक्ती कोण आहेत? त्यांचे दुःख बाहेर कसे प्रकट होत नाही, तरीही ते त्याचा सामना कसा करतात? आणि हे दुःख त्यांना मानसिक, शारीरिक आणि भावनिकदृष्ट्या अधिक बळकट कसे करते?
दुःख गुप्त ठेवण्याची मानसिकता:
जेव्हा एखाद्या व्यक्तीला दुःख सहन करावे लागते, तेव्हा त्याची प्रतिक्रिया वेगवेगळी असू शकते. काही जण आपले दुःख जगासमोर आणतात, तर काही जण ते गुप्त ठेवतात. दुःख गुप्त ठेवणाऱ्या व्यक्तींची मानसिकता वेगळी असते. त्यांना वाटते की दुःख दाखवणे म्हणजे दुर्बलता दाखवणे. त्यांना समाजाच्या दृष्टीने कणखर आणि धीर धरलेला व्यक्ती म्हणून वावरायचे असते.
त्यांच्यासाठी दुःख हा खाजगी अनुभव असतो. दुसऱ्यांना आपले दुःख सांगणे म्हणजे त्याची किंमत कमी करणे, असे त्यांना वाटते. त्या व्यक्ती त्यांच्या आतल्या वेदनांशी स्वतःच लढाई करतात. त्यांना वाटते की ते एकटेच हे दुःख दूर करू शकतात. त्यांची ही मानसिकता त्यांना जीवनातील प्रत्येक प्रसंगासाठी कणखर बनवते.
दुःखाचे परिणाम:
कुणालाही दुःखाची, वेदनेची जाणीव होत नाही, यासाठी त्या व्यक्ती प्रयत्नशील असतात. पण दुःख असताना देखील ते काम करणे, समाजात वावरणे, हसणे, बोलणे सोपे नसते. तरीही ते व्यक्ती त्यांना आलेल्या दुःखाला सामोरे जात असतात.
ज्यावेळी एक व्यक्ती सतत दुःख सहन करत राहते, त्याचे परिणाम वेगवेगळे होऊ शकतात. काहीवेळा ते परिणाम मानसिक असतात – जसे की चिंता, नैराश्य किंवा आत्मविश्वासाचा अभाव. तर काहीवेळा शारीरिक असतात, जसे की थकवा, अन्नाची इच्छा न वाटणे, शरीरातील ऊर्जा कमी होणे इत्यादी. पण हे सर्व सहन करत असताना त्या व्यक्तीचे मन अधिक कणखर होत जाते.
दुःखाच्या पार्श्वभूमीवर वाढलेले धैर्य:
दुःख गुप्त ठेवणाऱ्या व्यक्ती कधीच सोडून देत नाहीत. जेवढे दुःख अधिक, तेवढी त्यांची मानसिक क्षमता वाढत जाते. त्यांचे आत्मनियंत्रण मजबूत होते. त्यांनी दुःख अनुभवलेले असल्यामुळे त्यांना भविष्यातील कोणत्याही कठीण प्रसंगाला तोंड देणे सोपे जाते. प्रत्येक वेदना, प्रत्येक दुःख त्यांच्यातील धैर्याला नवा आकार देते.
या प्रकारे कणखरपणा म्हणजे शारीरिक ताकद नाही, तर मानसिक आणि भावनिक दृढता असते. कोणत्याही परिस्थितीत शांत राहणे, परिस्थितीचा सामना करण्यासाठी सज्ज असणे, हे त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचे खास गुणधर्म असतात.
भावना नियंत्रणात ठेवणे:
दुःखाचा अनुभव घेणाऱ्या आणि ते सहन करणाऱ्या व्यक्ती एक गोष्ट चांगली शिकतात – त्यांची भावना नियंत्रणात ठेवणे. ज्या परिस्थितीत दुसरे लोक तुटून पडतील, त्या परिस्थितीत हे कणखर लोक धीर धरून राहतात. त्यांना त्यांचे दुःख जगासमोर आणण्याची गरज वाटत नाही, कारण त्यांनी त्यांच्या भावना समजून घेतलेल्या असतात.
दुःखाच्या वेळी लगेच प्रतिक्रिया देण्याऐवजी, ते शांतपणे विचार करतात आणि त्यांच्या वेदनांचा अभ्यास करतात. त्यामुळे त्यांचे निर्णय तर्कशुद्ध आणि विचारपूर्वक घेतलेले असतात. ही संयमशीलता त्यांच्या प्रत्येक वागणुकीत दिसून येते.
दुःखाचे एक साधन म्हणून रूपांतर:
या व्यक्ती दुःखाकडे केवळ एक अडचण म्हणून बघत नाहीत. त्या दुःखाचा वापर आपल्या जीवनाला नवीन दिशा देण्यासाठी करतात. जीवनातील अडचणींचे समाधान कसे करावे, यासाठी ते नवीन मार्ग शोधतात. त्यांच्यासाठी दुःख हा शिक्षणाचा एक भाग असतो.
उदाहरणार्थ, एखादी व्यक्ती जीवनात मोठे आर्थिक नुकसान सोसूनही ती नवीन व्यवसायात उतरते आणि यश मिळवते. यश मिळवण्यासाठी तिला त्या वेदनेची जाणीव असणे महत्त्वाचे असते. यामुळे ती कोणत्याही नव्या कठीण परिस्थितीत तितक्याच दृढतेने वावरते.
इतरांना मदत करण्याची प्रवृत्ती:
दुःख सहन करणारी व्यक्ती, इतर लोकांच्या दुःखाच्या वेदना अधिक चांगल्या प्रकारे समजू शकते. ती स्वतः दुःख अनुभवलेली असल्यामुळे, ती इतरांच्या वेदनांवर विचारपूर्वक प्रतिक्रिया देते. त्या व्यक्ती इतरांना आधार देण्यास सक्षम असतात. अशा व्यक्तींना जीवनात आपले दुःख स्वीकारताना, इतरांना मदत करूनही समाधान मिळत असते.
त्या व्यक्ती इतरांना सल्ला देण्यापेक्षा, त्यांना त्यांची परिस्थिती समजून घेण्यासाठी प्रोत्साहित करतात. त्यांची सहानुभूती खोटी नसते, तर ती त्यांच्याच अनुभवातून आलेली असते.
दुःखातून निर्माण होणारे आत्मविश्वास:
जेव्हा एक व्यक्ती दुःखाच्या अनेक अनुभवातून जाते, तेव्हा तिचा आत्मविश्वास अधिक दृढ बनतो. ती व्यक्ती आपल्या क्षमतांचा अधिक चांगला अंदाज घेऊ लागते. दुःखाने तिची हतबलता वाढवण्याऐवजी, तिला स्वतःवर अधिक विश्वास ठेवायला शिकवलेले असते. ती व्यक्ति भविष्यातील अडचणींना सामोरे जाण्यासाठी सज्ज असते, कारण तिला माहीत असते की ती कोणत्याही वेदनेला तोंड देऊ शकते.
दुःख दाखवत नसलेल्या व्यक्तींकडे आपण वेगळ्या नजरेने पाहायला हवे. त्यांच्या कणखरतेची कारणे त्यांच्या जीवनातील दुःखातच दडलेली असतात. अशा व्यक्ती सतत त्यांच्या दुःखातून शिकत असतात, त्या अधिक धैर्यवान आणि आत्मविश्वासाने परिपूर्ण बनतात. दुःखामुळे त्यांच्यातील कणखरपणा निर्माण होतो आणि ते या कणखरपणानेच जीवनातील प्रत्येक आव्हानाला तोंड देतात.
त्यांच्या या प्रवासातून आपण हे शिकायला हवे की दुःख हीच आपली शक्ती आहे. दुःख दाखवले नाही, तरी त्याचा अनुभव आपल्याला जीवनात पुढे जाण्यासाठी, अधिक सक्षम बनण्यासाठी मदत करतो. म्हणूनच दुःख ही एक नकारात्मक गोष्ट नाही, तर ती जीवनाचा भाग आहे, जी आपल्याला कणखर बनवते.