आजच्या जगात, सामाजिक संबंध आणि इतरांसोबतचे संवाद हे आपल्या जीवनाचा एक महत्त्वाचा भाग बनले आहेत. आपण विविध परिस्थितींमध्ये, अनेक लोकांसोबत संवाद साधतो आणि त्यांचे विचार, मतं ऐकतो. त्यांच्या मतांचा आदर करणे हे नक्कीच योग्य असते, कारण प्रत्येक व्यक्तीला आपले विचार व्यक्त करण्याचा हक्क असतो. मात्र, या प्रक्रियेत जर आपल्याला आपली स्वतःची मूल्य कमी होत असल्याची जाणीव होत असेल, तर ही परिस्थिती चिंताजनक ठरू शकते.
स्वतःच्या मूल्यांचा आदर करणे हे आपल्या मानसिक स्वास्थ्यासाठी अत्यंत आवश्यक आहे. इतरांच्या मतांचा आदर करताना, आपल्याला आपले व्यक्तिगत मूल्य, विचारधारा, आणि निर्णय घेताना त्याचे महत्त्व कधीच कमी करू नये. पण या दोन्ही गोष्टींचा समतोल साधणे हे अनेकदा कठीण असते. या लेखामध्ये आपण त्यासंबंधी काही विचार करणार आहोत की, इतरांच्या मतांचा आदर करताना स्वतःची मूल्य कमी होत असतील तर काय करावे?
१. स्वतःला जाणून घ्या
सर्वात प्रथम आणि महत्त्वाचे म्हणजे, स्वतःची मूल्य काय आहेत हे ओळखणे गरजेचे आहे. आपली विचारसरणी, भावनिक प्रतिक्रिया, जीवनातील उद्दिष्टे आणि आपले नियम काय आहेत, याचा आपण स्वतःला पुनरावलोकन करायला हवे. या प्रक्रियेमध्ये आपण आपल्या आतल्या आवाजाला ऐकून निर्णय घेण्याची सवय लावू शकतो. आपली स्वतःची मूल्यं ओळखून त्यांचा आदर केला, तर इतरांच्या मतांचा आदर करतानाही स्वतःच्या विचारांना महत्त्व देता येईल.
२. संवादाचा समतोल साधा
संवाद करताना इतरांच्या मतांचा आदर करणे महत्त्वाचे असले तरीही, त्याच वेळी आपले विचार स्पष्टपणे मांडणे हेही तितकेच महत्त्वाचे आहे. इतरांची मते ऐकताना, आपली मतं व्यक्त करण्यासाठी एक समतोल दृष्टिकोन ठेवला पाहिजे. कधीकधी आपण गप्प बसतो किंवा इतरांच्या मतांना होकार देतो, पण त्यातून आपल्या आत एक नाराजी निर्माण होते. अशा वेळी, संवाद साधताना आपली मते सभ्यतेने आणि ठामपणे व्यक्त करणे हे मानसिक आरोग्यासाठी उपयुक्त ठरते.
३. आत्मविश्वास वाढवा
स्वतःच्या मूल्यांचा आदर राखण्यासाठी आत्मविश्वास असणे खूप महत्त्वाचे आहे. जर आपल्याला इतरांच्या विचारांपेक्षा कमी वाटू लागले, तर आपण आत्मसन्मान गमावू शकतो. आत्मविश्वास हा मानसिक स्थैर्य आणि सकारात्मकता आणतो. आपल्याला आपली मतं आणि विचार योग्य आहेत असा ठाम विश्वास असेल, तर आपण इतरांच्या मतांचा आदर करतानाही आपल्या स्वतःच्या मूल्यांना कमी होऊ देणार नाही. आत्मविश्वास वाढवण्यासाठी नियमित सकारात्मक विचार, स्वतःचे उद्दिष्ट निश्चित करणे, आणि मानसिक आरोग्याची काळजी घेणे आवश्यक आहे.
४. “नाही” म्हणायला शिका
कधीकधी, इतरांची मते आणि निर्णय आपल्यावर लादले जातात. अशा वेळी, “नाही” म्हणायला शिकणे हे खूप महत्त्वाचे असते. “नाही” हा शब्द नकारात्मक वाटू शकतो, पण तो आपल्या मानसिक स्वास्थ्यासाठी आणि स्वतःच्या मूल्यांच्या रक्षणासाठी अत्यावश्यक असतो. जर कोणत्याही परिस्थितीत इतरांचा दबाव जाणवत असेल आणि आपल्या मूल्यांविरोधात काही घडत असेल, तर त्याला ठामपणे “नाही” म्हणण्याची क्षमता असणे आवश्यक आहे. हे केल्याने आपल्याला आत्मसन्मानाची भावना मिळते आणि आपली स्वतःची ओळख जपली जाते.
५. मर्यादा ओळखा
इतरांच्या मतांचा आदर करताना एक गोष्ट लक्षात ठेवावी लागते की, आपल्या आणि इतरांच्या विचारांमध्ये काही मर्यादा असू शकतात. प्रत्येक व्यक्तीचा अनुभव, त्याचे संस्कार, त्याची विचारसरणी वेगळी असते, त्यामुळे प्रत्येक गोष्टीवर त्यांचे मत आपल्यासारखेच असणे शक्य नाही. अशा वेळी, आपल्या मर्यादा ओळखणे आणि त्यांना मान्यता देणे महत्त्वाचे असते. यातून आपल्याला समजते की, प्रत्येक मते आपल्याशी जुळणारी नसतील, आणि त्यातून आपण स्वतःच्या मूल्यांना कमी न करता पुढे जाऊ शकतो.
६. मानसिकता बदलणे
कधीकधी इतरांची मते आपल्यावर प्रभाव टाकू शकतात, कारण आपली मानसिकता ती स्विकारण्यास तयार नसते. त्यामुळे स्वतःची मानसिकता बदलणे खूप महत्त्वाचे ठरते. आपल्याला परिस्थितीचा योग्य अंदाज घेता आला पाहिजे आणि ते मते योग्य आहेत का हे ठरवता आले पाहिजे. जर ती मते आपल्यासाठी योग्य नसतील, तर ती स्विकारण्याचा प्रयत्न करू नये. आपली स्वतःची मानसिकता मजबूत ठेवणे आणि त्यानुसार निर्णय घेणे गरजेचे आहे.
७. तणाव आणि चिंता व्यवस्थापन
इतरांच्या मतांचा आदर करताना तणाव आणि चिंता निर्माण होऊ शकतात. कधीकधी, आपल्याला वाटते की आपण इतरांना नकार देऊन त्यांची नाराजी ओढवून घेतली आहे. अशा परिस्थितीमध्ये तणाव व्यवस्थापन तंत्रांचा अवलंब करणे खूप महत्त्वाचे ठरते. ध्यानधारणा, योग, श्वसनाचे तंत्र यांचा वापर करून आपण तणाव कमी करू शकतो. हे केल्याने आपल्याला मानसिक शांतता मिळते आणि इतरांच्या मतांचा आदर करताना स्वतःची मूल्य कमी होत असल्याची भावना दूर होते.
८. मूल्य आणि आदर यांच्यातील फरक
इतरांच्या मतांचा आदर करण्यामध्ये आणि त्यांचे मत स्वीकारण्यामध्ये फरक असतो. आदर करणे म्हणजे त्यांचे विचार ऐकणे, पण त्यांना स्वीकारणे किंवा त्याप्रमाणे वागणे हे आपल्यावर अवलंबून असते. इतरांच्या मतांचा आदर करताना आपण त्याचे परीणाम आपल्या जीवनावर कसे होणार आहेत याचा विचार केला पाहिजे. आपली मूल्य ठाम ठेवून इतरांच्या विचारांचा आदर करणे म्हणजे आपले आत्मसन्मान जपणे होय.
९. व्यावसायिक मदत घ्या
कधीकधी, इतरांच्या मतांचा आदर करताना आपली मूल्यं सतत कमी होत असल्याची भावना असते, जी दीर्घकाळापर्यंत टिकून राहिल्यास मानसिक आरोग्यावर परिणाम होऊ शकतो. अशा परिस्थितीत, व्यावसायिक मदत घेणे खूप महत्त्वाचे ठरते. समुपदेशन किंवा मानसोपचार तज्ञांची मदत घेऊन आपण या परिस्थितीतून बाहेर पडू शकतो. तज्ञांच्या मार्गदर्शनाखाली, आपण स्वतःची मूल्य ओळखू शकतो, त्यांचा आदर करू शकतो आणि इतरांच्या मतांचा आदर करतानाही स्वतःला सक्षम ठेवू शकतो.
१०. आत्म-प्रतिबिंबनाचा सराव
स्वतःच्या मानसिकतेचा विकास करण्यासाठी आत्म-प्रतिबिंबन हा खूप उपयुक्त उपाय आहे. दररोज काही वेळ स्वतःशी संवाद साधण्याचा सराव केला तर आपण स्वतःच्या विचारसरणीवर पुनरावलोकन करू शकतो. कोणत्या परिस्थितीत आपण इतरांच्या मतांचा आदर करताना स्वतःची मूल्य कमी केली आणि का केली, हे ओळखणे महत्वाचे आहे. हे सरावातूनच शक्य होते.
इतरांच्या मतांचा आदर करणे हे समाजात वावरताना आवश्यक असते, परंतु स्वतःची मूल्य कमी होऊ देणे हे मानसिकतेसाठी आणि आत्मसन्मानासाठी घातक ठरू शकते. आपल्या मूल्यांवर ठाम राहून इतरांच्या मतांचा आदर कसा करावा, याचे संतुलन साधणे ही एक कला आहे. या संतुलनामुळे आपण आपल्या जीवनात समाधानी, आत्मविश्वासी आणि मानसिकदृष्ट्या सक्षम राहू शकतो.
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.