आपल्या दैनंदिन जीवनात, आपल्याला अनेकदा असे लोक भेटतात जे आपले मत ठामपणे मांडायला घाबरतात, वादविवाद नको म्हणून सहन करतात. यांना आपण “सहनशील” किंवा “ताण घेणारे” म्हणतो. त्यांच्या मनोवृत्तीत काही खास वैशिष्ट्यं आढळतात, ज्यामुळे ते सतत आपल्यातल्या विरोधकांना टाळण्यासाठी स्वत:च्या भावना दाबून टाकतात. या लेखात, अशा व्यक्तींचं मानसशास्त्र समजून घेण्याचा प्रयत्न करू.
वाद नको म्हणून सहन करणं: मानसिकता कशी असते?
वादविवाद टाळण्यासाठी सहन करणाऱ्या व्यक्तींची मानसिकता विविध घटकांनी प्रभावित होते. काही वेळा त्यांची सहनशीलता हा त्यांचा स्वभाव असू शकतो, तर कधी परिस्थितीनं घडलेला प्रतिसाद असू शकतो. या व्यक्तींच्या मानसिकतेमध्ये काही प्रमुख घटक आढळतात:
१. स्वतःच्या भावना दडपून टाकणे:
वाद नको म्हणून सहन करणारे लोक बहुतेक वेळा आपल्या मनातील भावना स्पष्टपणे व्यक्त करू शकत नाहीत. यामुळे ते स्वतःची इच्छा, गरज, आणि मत व्यक्त न करता इतरांच्या भावनांना अधिक महत्त्व देतात. ही सवय त्यांना इतरांच्या अपेक्षांचं ओझं उचलायला लावते आणि त्यामुळे ते आत्मविश्वास गमवतात.
२. आवडत्या लोकांना नाराज न करण्याची भीती:
आपल्याला आपले नातेसंबंध टिकवायचे असतात, त्यामुळे काहीजण वादविवाद टाळण्यासाठी आपल्या मताचं महत्त्व कमी करतात. आपल्या प्रियजनांवर नाराज व्हायला लावणं त्यांना कठीण वाटतं. त्यांना असं वाटतं की, एकदा वाद झाला तर ते नातं टिकणार नाही, ज्यामुळे ते वारंवार समोरच्याचं म्हणणं मान्य करतात.
३. असुरक्षितता:
असुरक्षितता आणि आत्मविश्वासाचा अभाव असलेल्या लोकांना वाद टाळणं सोपं वाटतं. या व्यक्तींना आपण पुरेसं चांगलं नाही किंवा योग्य नाही, अशी भावना वाटते. त्यामुळे ते आपल्या भावनांना व्यक्त करायला घाबरतात. या भीतीमुळे ते कधीच आपलं मत मांडत नाहीत आणि आपले विचार, अनुभव सोडून देतात.
सहन करण्याची कारणं
१. वाढणारी आत्मचिंता आणि दबाव:
वादविवादात उतरायचं टाळून लोक ताण-तणाव टाळण्याचा प्रयत्न करतात. मात्र, हे टाळणं उलटं काम करतं, कारण दडपलेले विचार आणि भावना कुठल्या ना कुठल्या प्रकारे मानसिक त्रास निर्माण करतात. त्यातून चिंता, नैराश्य, चिडचिड आणि एकाकीपणाची भावना निर्माण होते.
२. बालपणीचे अनुभव:
काही व्यक्तींच्या बालपणातील अनुभव त्यांच्या सहनशीलतेचा परिणाम असतो. लहानपणापासूनच वादविवादांना सामोरं जायला न शिकवता, “शांत राहा” किंवा “गप्प बसा” असं सांगितलं जातं. यामुळे त्यांचं व्यक्तिमत्त्व आकार घेतं आणि मोठं झाल्यावर त्यांना आपलं मत मांडायला भीती वाटते.
३. सांस्कृतिक आणि सामाजिक अपेक्षा:
आपल्या समाजात, विशेषतः महिलांना, वाद टाळण्याची शिकवण दिली जाते. इतरांशी प्रेमळपणे वागणं, सहनशीलता दाखवणं या गुणांना प्रोत्साहन दिलं जातं. म्हणून काहीजण आपल्या वादविवादांच्या क्षमतेला बाजूला ठेवून, इतरांचं मत मान्य करतात.
सहन करण्याचे परिणाम
१. भावनिक संतुलन बिघडणं:
सतत सहन करणं म्हणजे आपल्या भावना आणि विचारांना बाजूला ठेवणं. यामुळे व्यक्तीच्या मनातील संघर्ष वाढतो. या भावनांना व्यक्त न केल्यामुळे, ते मनातच दाबून ठेवले जातात आणि त्याचं रूपांतर नैराश्य किंवा रागात होऊ शकतं.
२. संबंधातील ताणतणाव:
सहन करण्याची सवय म्हणजे संबंधात पारदर्शकता कमी होते. अनेक वेळा सहन करणाऱ्या व्यक्तींना वाटतं की समोरच्याला आपल्याबद्दल योग्य समज आहे, परंतु त्यामुळे त्यांचं मत व्यक्त होत नसल्यामुळे गैरसमज निर्माण होतात. हळूहळू हे संबंध कमकुवत होऊ लागतात.
३. स्वत:च्या निर्णयक्षमता गमवणं:
वादविवादातून शिकण्याची संधी सहन करणाऱ्या लोकांनी गमावली असते. यामुळे त्यांना स्वत:चे निर्णय घ्यायला कठीण होतं. हे लोक इतरांच्या आधारावर अवलंबून राहतात, ज्यामुळे त्यांची स्वतःची निर्णयक्षमता क्षीण होते.
सहन करणं थांबवण्यासाठी उपाय
१. स्वतःच्या भावनांना ओळखणं:
वाद टाळणाऱ्या व्यक्तींनी आपल्या भावनांना ओळखायला हवं. आपण कधी आणि कशामुळे सहन करतो, याचा विचार करायला हवा. आपण कोणत्या परिस्थितीत आपलं मत मांडायला हवं, यासाठी त्यांनी मनाची तयारी करायला हवी. थोडा वेळ घेऊन आपल्या भावनांचा विचार करणं महत्त्वाचं असतं.
२. सकारात्मक संवादाची कला शिकणं:
वादविवाद म्हणजे शत्रुत्व नव्हे, तर संवादाचं साधन आहे, हे लक्षात ठेवलं पाहिजे. आपल्या मताचं मांडणं म्हणजे कोणावर चढाई करणं नव्हे. म्हणून संवादामध्ये स्वतःच्या मताचा आदर ठेवून व्यक्त होणं शिकायला हवं. संवादाची कला शिकल्याने वाद टाळण्याची गरज कमी होते.
३. आत्मविश्वास वाढवणं:
सहन करणाऱ्या व्यक्तींनी आपला आत्मविश्वास वाढवण्यावर काम करायला हवं. स्वतःच्या निर्णयांवर विश्वास ठेवणं आणि आपल्या मताचं महत्त्व पटवून देणं ही पहिली पायरी असते. स्वतःवर विश्वास ठेवून विचार मांडणं म्हणजे व्यक्तिमत्त्वाचा विकास होणं.
४. समस्यांना सामोरं जाणं:
सहन करणं म्हणजे समस्यांपासून पळणं नव्हे. त्याऐवजी समस्यांना सामोरं जाणं हे अधिक फायद्याचं असतं. त्यामुळे आपल्या भावनांचा आदर करून, त्या व्यक्त करायला शिकायला हवं. वाद म्हणजे संघर्ष असतोच असं नाही, तर तो आत्मविकासाचं साधनही असू शकतो.
वाद नको म्हणून सहन करणाऱ्या व्यक्तींचं मानसशास्त्र हे एक वेगळं विश्व आहे. त्यांच्या सहनशीलतेचं मुख्य कारण म्हणजे मानसिकता आणि त्यातून निर्माण झालेली सवय. सहन करण्याचे परिणाम मात्र मनावर आणि शरीरावर ताण आणणारे असतात. या लेखात उल्लेख केलेले उपाय अवलंबून, आपला आत्मविश्वास वाढवून, आपलं मत व्यक्त करून, आणि समस्या स्वीकारून आपल्याला अधिक सकारात्मक व्यक्तिमत्त्व घडवता येऊ शकतं. त्यामुळे आपलं मन मोकळं ठेवून, आपल्यात बदल करणं शक्य होईल आणि त्यातून आपण अधिक सुदृढ नातेसंबंध आणि मानसिक संतुलन साधू शकू
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.