जगात प्रत्येकजण वेगवेगळ्या समस्यांचा सामना करत असतो. काही जण आपल्या समस्या उघडपणे व्यक्त करतात, तर काही त्या समस्यांचा त्रास एकट्याने सहन करतात. कधी कधी आपण असे अनुभवतो की, काही लोक जरी मोठ्या अडचणीत असले तरी त्यांना त्या गोष्टी कोणाशी शेअर करायला आवडत नाहीत. त्यांच्या मनात एक प्रश्न उपस्थित होतो, “मी शेअर केलं तर मला मदत मिळेल का? की उलट माझ्या परिस्थितीत बदल न होईल?”
या लेखात आपण यावर चर्चा करू की, काही माणसं समस्या का सहन करत राहतात आणि शेअरिंग का करत नाहीत.
१. मानसिकता आणि संस्कार
बालपणापासून मिळालेल्या संस्कारांवर माणसाचं मन विकसित होतं. आपल्याला मिळालेले अनुभव, आपल्या आजूबाजूच्या लोकांच्या प्रतिक्रिया, आणि आपल्या मनावर झालेलं कामगिरीचं दडपण हे सगळं आपल्या मानसिकतेवर प्रभाव टाकतं. काही संस्कारांमुळे लोकांना असं वाटतं की, त्यांना आपले दुःख शेअर करण्याचा हक्क नाही किंवा ते जर शेअर करतील तर लोक त्यांना कमजोर समजतील.
अनेकांना असं वाटतं की, समस्या शेअर केल्यास त्यांची प्रतिमा खराब होईल. “आपल्या अडचणी इतरांना सांगण्याची गरज नाही” असा विश्वास लहानपणापासून बाळगला जातो. परिणामी, त्यांना त्यांच्या भावनांची अभिव्यक्ती करणे अवघड वाटतं आणि ते स्वतःची मनाची भावना दाबून ठेवतात.
२. समाजाच्या अपेक्षा आणि दबाव
समाजात अनेकदा माणसांकडून एका ठराविक प्रकारच्या वर्तनाची अपेक्षा केली जाते. विशेषतः, “पुरुषांनी रडू नये” किंवा “महिलांनी आपल्या भावना दाबून ठेवाव्यात” असे पूर्वग्रह आहेत. असे संकेत समजुतींमुळे माणसं आपले दुःख शेअर करण्यास मागेपुढे पाहतात.
समाजाकडून दबाव असतो की, प्रत्येकाने स्वावलंबी असावं, शक्तिशाली असावं. माणसांनी त्यांच्या भावनिक समस्यांसाठी इतरांकडे मदतीची अपेक्षा न करावी, असं मानलं जातं. त्यामुळे, अनेक जण समाजाच्या या अपेक्षांमुळे आपली भावना व्यक्त करण्यास घाबरतात आणि स्वतःच त्या समस्या सहन करतात.
३. अविश्वास आणि भीती
शेअरिंग करताना लोकांना कधीकधी असे वाटते की, “लोक माझ्यावर हसतील,” किंवा “माझ्या गोष्टीचा चुकीचा अर्थ काढला जाईल.” त्यांना भीती वाटते की, जर त्यांनी त्यांचे गुपित कोणाशी शेअर केले, तर त्यांच्या गोष्टी दुसऱ्या कोणाला कळतील. ह्या अविश्वासामुळे लोक स्वतःच्या गोष्टी आपल्या मनातच ठेवतात आणि इतरांशी शेअर करायला टाळाटाळ करतात.
अनेकदा आपल्याला एखादी गोष्ट खूप जवळच्या व्यक्तीला सांगावीशी वाटते, पण त्यातून काय परिणाम होतील ह्याची चिंता असते. आपण शेअर केलेली गोष्ट दुसऱ्यांनी आपल्याविरुद्ध वापरली तर? हा एक मुख्य विचार त्यांना शेअरिंगपासून दूर ठेवतो.
४. स्वाभिमान आणि अहंकार
काही वेळा माणसाचा स्वाभिमान त्याला त्याच्या समस्या शेअर करू देत नाही. त्यांना वाटतं, “मी सक्षम आहे, मी एकटा ह्या समस्यांचा सामना करू शकेन.” त्यांनी त्यांची समस्या शेअर केली तर त्यांचा स्वाभिमान दुखावला जाईल किंवा त्यांना कमी समजलं जाईल, असं त्यांना वाटतं. त्यामुळे, स्वतःच्या समस्या शेअर करण्यास ते नाखूश असतात.
माणसाला स्वतःचं समाधान किंवा सन्मान जपायला आवडतो, आणि कधीकधी त्याचा अहंकार त्याला शेअरिंगपासून थांबवतो. त्यांना वाटतं की ते स्वतःवरच अवलंबून राहून या समस्या सोडवू शकतात.
५. आत्मसाक्षात्काराची कमतरता
आत्मसाक्षात्कार म्हणजे स्वतःच्या भावनांबद्दलची जाणीव होणे. काही वेळा माणसांना स्वतःच्या मनाची आणि भावनांची पुरेशी ओळख नसते. त्यांना कळतच नाही की, त्यांना काय होतंय किंवा ते कशामुळे त्रास अनुभवत आहेत. त्यामुळे, ते समस्या शेअर करण्याच्या ऐवजी त्या सहन करत राहतात.
जेव्हा आपल्याला स्वतःचं मनाचं आणि भावनांचं पूर्ण ज्ञान नसतं, तेव्हा आपण त्या गोष्टींना योग्यरित्या व्यक्त करू शकत नाही. अशा वेळी, माणसं त्यांच्या भावना दाबून ठेवतात, कारण त्यांना त्या समजून घेता येत नाहीत.
६. मदतीचा अभाव
अनेक वेळा माणसं त्यांच्या समस्या शेअर करतात, परंतु त्यांना योग्य मदत मिळत नाही. त्यांचा अनुभव असा असतो की, “कितीही शेअर केलं तरी काहीही फरक पडत नाही.” अशा अनुभवामुळे त्यांना शेअरिंगबद्दल निराशा वाटते आणि पुढच्या वेळेस ते स्वतःच्या भावना व्यक्त करण्यास टाळाटाळ करतात.
मदतीचा अभाव म्हणजे जरी समस्या शेअर केल्या तरी त्यावर उत्तर मिळणार नाही, अशी भावना निर्माण होणे. यामुळे त्यांना वाटतं की, शेअर करणे निरुपयोगी आहे.
७. आत्मनिर्भरतेची भावना
काही लोकांना असं वाटतं की, त्यांना त्यांच्या समस्यांसाठी इतरांची गरज नाही. आत्मनिर्भरतेची भावना त्यांना स्वतःवर अवलंबून राहण्याची प्रेरणा देते. या विचाराने ते त्यांच्या समस्या इतरांना सांगण्याच्या ऐवजी त्या स्वतःच्या पद्धतीने सोडवण्याचा प्रयत्न करतात.
आत्मनिर्भरता ही एक चांगली गोष्ट आहे, पण तिचा अतिरेक झाला तर ती आत्मकेन्द्रित होऊ शकते. ज्यामुळे माणसाला इतरांची मदत घेण्याची गरजच वाटत नाही. त्यातून शेअरिंगचा मार्ग बंद होतो.
शेवटी काय करायला हवं?
जर आपल्याला वाटतं की, एखादा व्यक्ती त्याच्या समस्यांमध्ये एकटा अडकला आहे आणि शेअर करत नाही, तर आपल्याला त्याला समजून घेणं आवश्यक आहे. त्याच्या भावनांना मान्यता देऊन, त्याला हळूच मदतीचा हात पुढे करावा.
सहानुभूतीच्या शब्दांनी, आपल्याला त्यांना आश्वासन द्यायला हवं की, “तुम्ही एकटे नाही.” हे त्यांना दाखवायला हवं की, त्यांच्या अडचणींचं ओझं आपल्यासोबत शेअर करू शकतात. त्यांची समस्या शेअर करण्यासाठी त्यांना समर्थन मिळालं तर ते त्यांचा त्रास व्यक्त करायला सुसज्ज होतील.
त्याचबरोबर, जर आपणच एखाद्या समस्येला सामोरं जात आहोत, तर त्याबद्दल आपण कोणाशी तरी बोलावं. कारण, कोणतीही समस्या शेअर केल्यास त्याचा भार हलका होतो आणि त्यातून आपल्याला मानसिक शांती मिळते. संवादामुळे आपलं मन मोकळं होतं, आणि आपण आपल्या अडचणींचा सामना करायला अधिक समर्थ होतो.
समस्यांना सामोरं जाताना आपण कधीकधी एकटे पडतो, पण शेअरिंग ही प्रक्रिया आपल्याला मानसिकदृष्ट्या मुक्त करते. प्रत्येकाला आपल्या मनाच्या भावना व्यक्त करण्याचं स्वातंत्र्य आहे, पण त्यासाठी वातावरणही अनुकूल असावं लागतं. समाजाने आपली माणसं समजून घेतली तरच ती आपल्या अडचणी शेअर करायला तयार होतील.
समाजाच्या अपेक्षा, आत्मनिर्भरतेची भावना, संस्कार, अविश्वास, आणि भीती या सर्व गोष्टी शेअरिंगच्या मार्गात अडथळा आणतात. आपल्याला यांचा विचार करून, एकमेकांच्या सहनशीलतेची कदर करून, एकमेकांना उघडपणे व्यक्त होण्यासाठी आधार देण्याची गरज आहे. शेवटी, प्रत्येक व्यक्तीला त्याच्या मनातल्या भावना मोकळ्या करण्यासाठी थोडं आधाराचं वातावरण पुरवायला हवं, जेणेकरून तो स्वतःच्या अडचणी शेअर करू शकेल आणि मानसिकदृष्ट्या स्वस्थ राहू शकेल.
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.