भीती हा मानवी मनाचा एक सामान्य भाग आहे, परंतु जर ही भीती आपल्या मनात खोलवर रुजली असेल, तर ती रात्री झोपताना आपल्या मानसिक स्वास्थ्यावर गंभीर परिणाम करू शकते. बरेच लोक रात्री भीतीमुळे अस्वस्थ होतात, त्यांना अनपेक्षित भास होतात किंवा त्यांच्या विचारांमुळे झोप पूर्णपणे उडून जाते. या समस्येचा अभ्यास केला असता, भीती कशी निर्माण होते, तिचे परिणाम काय असतात, आणि त्यावर कोणते उपाय करता येतात, हे जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे.
मनातील भीतीचा मूळ विचार
भीती ही एक अशी भावना आहे, जी अनिश्चिततेमुळे, अनपेक्षित घटनेच्या अपेक्षेमुळे किंवा आधीच्या अनुभवामुळे उत्पन्न होते. कधीकधी, भीती ही अवास्तव असू शकते, म्हणजे ती आपल्या प्रत्यक्ष जीवनात घडणाऱ्या गोष्टींशी संबंधित नसते. ती फक्त आपल्या विचारांमधून निर्माण होते आणि रात्री झोपताना अधिक तीव्र बनते. मनात खोलवर रुजलेली भीती आपल्या शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यावर परिणाम करू शकते.
भीतीमुळे भास का होतात?
रात्री झोपताना मन पूर्णपणे शांतावलेले असते. त्या वेळेस आपल्या मनातील अनाकलनीय विचार जागृत होतात. या विचारांमुळे आपले मन विचलित होते आणि भास होण्याची शक्यता वाढते. भीतीमुळे मनात असंख्य विचार तयार होतात, ज्यात काही विचार भासांच्या रूपात प्रकट होतात. भीतीच्या भावनेमुळे आपल्या मनावर ताण निर्माण होतो आणि ते ताण पूर्णतः झोपेतून जाणवत राहतात.
रात्री झोपताना अस्वस्थतेची भावना, अंधाराची भीती, एकटेपणाची भावना, किंवा भूत-प्रेतांचे विचार यामुळे भास होऊ शकतात. अनेकदा आपल्या भीतीचे स्वरूप आपल्या जीवनातील अनुभवांवर आधारित असते. उदाहरणार्थ, लहानपणी पाहिलेले भीतीदायक चित्रपट, किंवा भीतीचा अनुभव घेतलेले प्रसंग आपल्या मनावर खोलवर ठसा उमठवतात आणि ते भासांच्या स्वरूपात परत येतात.
झोपेमधील भासांचे स्वरूप
भास हे दोन प्रकारचे असू शकतात:
१. हॉल्युसीनेशन्स: यात मन आपल्या आसपास असलेल्या गोष्टींचा भास निर्माण करते, जसे की अंधारात सावल्यांचा आकार, काही आवाज, किंवा कोणीतरी आपल्याशी बोलत आहे असे वाटणे.
२. ड्रीम्स: झोपेमध्ये अनुभवलेले स्वप्नं देखील भासांमध्ये येऊ शकतात. जरी स्वप्नांचा संबंध प्रत्यक्ष भीतीशी नसला, तरीही ते अनैच्छिक अस्वस्थता निर्माण करू शकतात.
झोपेमध्ये भास होण्याचे परिणाम झोपेची गुणवत्ता कमी करतात आणि त्यामुळे दिवसभर आपल्या कामगिरीवर व आरोग्यावर वाईट परिणाम होतो. अशा प्रकारच्या भीतीमुळे दीर्घकाळापर्यंत झोपेचा त्रास होऊ शकतो, जो शरीर आणि मन दोन्हीवर परिणाम करतो.
भीतीमुळे होणाऱ्या भासांचे परिणाम
भीतीमुळे होणारे भास मानसिक स्वास्थ्यावर गंभीर परिणाम करू शकतात. याचे काही परिणाम खालीलप्रमाणे आहेत:
अस्वस्थता: भीतीमुळे सतत विचारांनी घेरलेले असण्यामुळे अस्वस्थता वाढते.
निद्रानाश: झोप पूर्ण न झाल्याने मानसिक थकवा येतो आणि दुसऱ्या दिवशी कामावर परिणाम होतो.
दिवसभर बेचैनी: रात्रीच्या भासांमुळे दिवसभरातही अस्वस्थता वाढू शकते आणि त्याचा प्रभाव आपल्या व्यवहारावर पडू शकतो.
चिडचिडेपणा: झोपेचा अभाव, सततच्या विचारांच्या माऱ्यामुळे चिडचिडेपणा येतो.
शारीरिक स्वास्थ्यावर परिणाम: दीर्घकाळ भासांमुळे झोप पूर्ण न झाल्यास, हृदयविकार, रक्तदाब, आणि इतर शारीरिक समस्याही उद्भवू शकतात.
भासांपासून मुक्त होण्यासाठी उपाय
भीतीमुळे होणाऱ्या भासांवर उपाय करणे महत्त्वाचे आहे. काही सोपे उपाय खालीलप्रमाणे आहेत:
१. मनाची शांती राखा
रात्री झोपताना मन शांत ठेवणे खूप महत्त्वाचे आहे. ध्यान, प्राणायाम, आणि श्वासोच्छवासाच्या तंत्रांचा वापर करून मन शांत ठेवता येते. ध्यानामुळे मनाला ताजेतवाने वाटते, ज्यामुळे भीतीचे विचार दूर करता येतात.
२. आहारावर लक्ष ठेवा
रात्री झोपण्यापूर्वी अतिशय जड किंवा मसालेदार आहार घेणे टाळा. हलका आहार घेतल्याने पचन सुलभ होते आणि झोपेत अडथळा येत नाही.
३. वाचनाची सवय लावा
रात्री झोपताना काही सकारात्मक वाचन करणे फायदेशीर ठरू शकते. त्याने मनातील विचार बदलतात आणि भीतीचे विचार दूर होण्यास मदत होते.
४. शारीरिक व्यायाम करा
दररोज व्यायाम केल्याने शरीरातील ऊर्जा कमी होते आणि झोप चांगली लागते. व्यायाम केल्याने मेंदूत आनंद निर्माण करणारे रसायन (एंडोर्फिन) स्रवतात, ज्यामुळे मन शांत राहते.
५. भीतीचे स्वरूप समजून घ्या
भीती का वाटते, याचे मूळ कारण शोधून त्यावर काम करा. आपल्या मनातील भीतीमुळे भास होण्याचे प्रमाण कमी करता येते. भीतीच्या मूळ कारणांचा अभ्यास करून त्यावर काम करण्यासाठी थेरपी किंवा मानसोपचार तज्ञाची मदत घेता येईल.
६. चांगले संगीत ऐका
रात्री झोपताना सौम्य संगीत ऐकल्याने मन शांत राहते. यामुळे भास येण्याची शक्यता कमी होते आणि झोप लवकर लागते.
मन:शांतीसाठी सकारात्मक विचारांची मदत
भीतीचे विचार दूर करण्यासाठी सकारात्मक विचारांचे महत्व लक्षात घेतले पाहिजे. रात्री झोपताना सकारात्मक विचार मनात ठेवल्यास भीतीचे विचार कमी होतात. काही सकारात्मक विचार पुढीलप्रमाणे आहेत:
मी सुरक्षित आहे.
मला काहीही वाईट होणार नाही.
माझे मन शांत आहे.
मी आनंदाने झोप घेत आहे.
हे विचार आपल्याला आत्मविश्वास देतात आणि भीती दूर करण्यास मदत करतात. यासाठी, दिवसातून काही वेळ सकारात्मक विचार करण्याची सवय लावल्यास आपल्या विचारांवर नियंत्रण ठेवता येते.
थेरपी आणि मानसोपचाराची मदत
भीतीमुळे होणाऱ्या भासांचे प्रमाण जास्त असल्यास मानसोपचार तज्ञाची मदत घेणे चांगले ठरू शकते. थेरपीद्वारे भीतीचे मूळ कारण शोधून त्यावर काम केले जाते. त्यात मनोविश्लेषण, संवाद साधणे, समुपदेशन, इत्यादी तंत्रांचा वापर करून भीतीवर नियंत्रण मिळवता येते.
मनात भीती असल्यास रात्री झोपताना भास होणे एक सामान्य प्रक्रिया आहे. परंतु, ती दीर्घकाळ चालू राहिल्यास मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यावर परिणाम होतो. भीतीवर उपाय करणे खूप महत्त्वाचे आहे. विविध तंत्रांचा वापर करून मनाची शांती राखल्यास आणि सकारात्मक विचारांची सवय लावल्यास भीतीचे विचार दूर करता येतात. आपल्या विचारांवर नियंत्रण ठेवून, भासांपासून मुक्त होऊन, आपण शांततेची झोप घेऊ शकतो.
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.