आपल्या आयुष्यात अनेकदा असे प्रसंग येतात, जेव्हा आपल्याला आपल्या भावना कोणासोबत शेअर करायच्या असतात. ही भावनिक ओझी कधी घरातली तणावमय परिस्थिती असू शकते, कधी कामाच्या ठिकाणी आलेले संकट, तर कधी वैयक्तिक नातेसंबंधांतील आव्हाने. अशा वेळी आपल्याला हवे असतात काही कान, जे आपल्या व्यथा, तक्रारी, विचार नि:संकोच ऐकतील. आपल्या जीवनात असणाऱ्या ऐकून घेणाऱ्या व्यक्ती, जे शांतपणे, कोणताही निर्णय न घेता आपल्या भावना समजून घेतात, त्या आपल्यासाठी अमूल्य ठरतात. परंतु, आपण अनेकदा या ऐकून घेणाऱ्या व्यक्तींचा अंत पाहतो का? या लेखात आपण या प्रश्नाचा शोध घेणार आहोत.
ऐकून घेण्याची कला
पहिल्यांदा आपण ऐकून घेणाऱ्या व्यक्तीची भूमिका समजून घेऊ. ऐकणे म्हणजे फक्त शब्द ऐकणे नव्हे, तर त्या शब्दांच्या मागील भावना, विचार, वेदना समजून घेणे. हा संवाद एकतर्फी असतो, पण त्या व्यक्तीच्या शांततेमध्ये आणि सहनशीलतेमध्ये एक अदृश्य समर्थन असते. आपल्याला अनेकदा या समर्थनाची सवय होऊन जाते, आणि त्यांच्याकडून सतत आपली व्यथा सांगणे ही आपली गरज बनते.
समस्या अशी आहे की, ज्या व्यक्ती आपल्याला नेहमी ऐकून घेतात, त्या देखील माणूसच असतात. त्यांना देखील त्यांच्या जीवनात विविध समस्यांचा सामना करावा लागतो. परंतु, त्यांच्या शांत स्वभावामुळे आपण त्यांना कधीच ‘कशात अडचण आहे?’ असे विचारत नाही. आपली व्यथा मांडताना आपण विसरतो की त्या व्यक्तीलाही कधीतरी भावनिक आधाराची गरज असू शकते. हा नाजूक समतोल बिघडल्यावरच आपल्याला त्या व्यक्तीची किंमत कळते, परंतु तोपर्यंत कधी कधी खूप उशीर होतो.
ऐकून घेणाऱ्या व्यक्तींवर येणारा ताण
ज्या व्यक्ती इतरांच्या समस्या ऐकतात, त्यांच्यावरही त्याचा खोलवर परिणाम होतो. अशा व्यक्तींना आपल्यापेक्षा दुसऱ्यांच्या भावना अधिक महत्वाच्या वाटतात, त्यामुळे त्या स्वत:च्या भावना बाजूला ठेवतात. हा तणाव वाढत जातो आणि त्याचा परिणाम त्यांच्या मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यावर होऊ शकतो. “काहीच होत नाही,” असे म्हणून त्या आपल्या भावनिक ओझ्यांकडे दुर्लक्ष करतात, पण ते त्यांच्या मनात साचत जाते.
अनेकदा अशा व्यक्तींना कोणाशी बोलण्याची संधी मिळत नाही कारण लोकांना असे वाटते की ‘ते नेहमी ठीक असतात.’ हे अपारदर्शक चित्र मानसिकदृष्ट्या खूप धोकादायक असते. या व्यक्तींवर सतत इतरांची दुःख ऐकण्याचा ताण येतो आणि त्यांचा भावनिक उभारीचा अंत होऊ शकतो.
नकारात्मक परिणाम
जर आपण ऐकून घेणाऱ्या व्यक्तीचा अंत पाहिला, तर त्याचे परिणाम खूप गंभीर होऊ शकतात. त्यांच्या भावनिक थकव्यामुळे ते इतरांपासून दूर होण्याची प्रवृत्ती दाखवू लागतात. त्यांना एकाकीपणा जाणवू शकतो आणि अखेरीस त्यांचा आत्मविश्वास कमी होऊ शकतो. आपल्याला जेव्हा हवी तेव्हा ती व्यक्ती आपल्यासाठी उपलब्ध असते, पण एक दिवस अचानक तीच व्यक्ती आपल्या आयुष्यातून निघून गेली तर काय होईल? त्याचा आपल्या आयुष्यावर आणि आपल्या मानसिक आरोग्यावरही खोल परिणाम होईल.
कृतज्ञतेचे महत्त्व
आपल्याला ऐकून घेणाऱ्या व्यक्तींची किंमत वेळेत ओळखणे फार महत्वाचे आहे. ते आपल्या जीवनाचा एक महत्त्वाचा भाग असतात, कारण त्यांच्या उपस्थितीमुळेच आपण आपल्या भावना मोकळ्या करू शकतो. अशा व्यक्तींची काळजी घेणे आणि त्यांच्या भावनांना देखील महत्त्व देणे हे आपले कर्तव्य आहे. आपले शब्द आणि कृती यांनी त्यांना कधीच कमी लेखू नका. त्यांचे अस्तित्व आपल्या भावनिक आरोग्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
आपल्या आयुष्यातील प्रत्येक संवाद हा दोघांसाठी फायदेशीर असावा, कारण केवळ एकाच बाजूचा संवाद एकतर्फी बनतो आणि त्यातली सजीवता हरवते. त्यामुळे ऐकून घेणाऱ्या व्यक्तीला नेहमीच ऐकणारा नव्हे, तर त्यांचीही भावना जाणून घेणारा आणि त्यांना आधार देणारा बनायला हवे.
“नाहीतर” चे भयावह परिणाम
जर आपण ऐकून घेणाऱ्या व्यक्तीचा अंत पाहिला आणि त्यांना सतत भावनिक ओझं दिलं, तर त्या व्यक्तीला एक दिवस आपल्या आयुष्यातून निघून जाण्याशिवाय पर्याय उरणार नाही. याचा अर्थ असा की आपण आपल्यासाठी त्या मानसिक आधाराचा गमावू शकतो. एका वेळेस इतके सहन करणाऱ्या व्यक्तीला मानसिकरीत्या तुटण्यासाठी खूप जास्त वेळ लागत नाही.
काही वेळेस ऐकून घेणाऱ्या व्यक्ती नैराश्यात देखील जाऊ शकतात, कारण त्यांना सतत इतरांच्या दुःखाचे ओझं सांभाळावे लागते. अशा स्थितीत त्या व्यक्तींची विचारशक्ती कमजोर होऊ शकते, आणि त्यातून गंभीर मानसिक आरोग्य समस्या निर्माण होऊ शकतात. त्यामुळे त्या व्यक्तीला कायमस्वरूपी आधार देण्यासाठी आपल्याला त्यांना जाणून घेणे आणि त्यांच्या मानसिक ताणांवर काम करणे आवश्यक आहे.
मदतीची बाजू देखील सांभाळा
आपण कोणाच्या तरी आयुष्यातील आधारस्तंभ बनू शकतो. त्यासाठी आपल्या मनाचा समतोल ठेवणे आणि इतरांना मदत करताना आपल्या भावनांची देखील काळजी घेणे गरजेचे आहे. ऐकून घेणाऱ्या व्यक्ती असणं एक अमूल्य गोष्ट आहे, परंतु त्यांची भावनिक क्षमता मर्यादित असते हे लक्षात घेतले पाहिजे.
कधी कधी या व्यक्तींना त्यांचा भावनिक भार मोकळा करण्यासाठी बोलणे आवश्यक असते. त्यामुळे त्यांच्या भावनांचे मोल ओळखून त्यांनाही हवे असलेले भावनिक समर्थन द्या. आपल्याला नेहमीच ऐकणारे लोक आपल्यासाठी शाश्वत असतील असे नाही. आपण त्यांच्याकडे एकसारखे आपल्या भावना मांडल्याने ते थकू शकतात. त्यामुळे त्यांना देखील आपला आधार म्हणून तयार ठेवा.
आपल्या आयुष्यात ऐकून घेणाऱ्या व्यक्ती अनमोल असतात. त्या आपल्याला भावनिक आधार देतात, आपले दुःख कमी करतात आणि आपल्या आनंदात सहभागी होतात. परंतु आपण त्यांचा अंत पाहू नये, नाहीतर त्या व्यक्ती आपल्या आयुष्यातून निघून जातील. त्यामुळे त्यांना सुद्धा भावनिक आधार देणे आणि त्यांच्या भावना समजून घेणे हे आपल्या नातेसंबंधाचे एक महत्वाचे अंग आहे. त्यांच्या उपस्थितीची कदर करा आणि त्यांच्या भावनांचेही मोल ओळखा.
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.