मानवाच्या मनोव्यवहारात एक गोष्ट कायमच अधोरेखित होते ती म्हणजे व्यक्तीचं स्वतःबद्दल असलेलं मत किंवा धारणा. जगात अनेक प्रकारच्या लोकांचा सुळसुळाट आहे, प्रत्येकाच्या दृष्टिकोनात वेगळेपण आहे. परंतु, आपल्या आयुष्यात सर्वात महत्त्वाचा असा आवाज कोणता असेल, तर तो म्हणजे तुमचा स्वतःबद्दल असलेला आवाज. हे आपलं आत्ममत, आत्मविश्वास, आणि आपल्या क्षमतेबद्दल असलेली आपली धारणा आहे जी शेवटी आपल्याला मार्ग दाखवते आणि आपली जीवनशैली घडवते.
स्वतःबद्दल असलेल्या मताची ताकद
आपल्या जीवनातील बहुतांश निर्णय हे आपण स्वतःबद्दल काय विचार करतो यावर अवलंबून असतात. तुमचं स्वतःचं मत सकारात्मक असेल तर तुम्ही कोणत्याही आव्हानाला सामोरं जाऊ शकता. तुम्हाला इतरांचं कौतुक मिळालं नाही तरीसुद्धा तुम्ही स्वतःवर विश्वास ठेवून पुढे जाऊ शकता. पण जर तुमचं स्वतःचं मत नकारात्मक असेल, तर बाहेरून कितीही प्रशंसा मिळाली, तरी तुम्ही स्वतःवर शंका घेता. तुम्हाला आपल्या यशात आनंद नाही आणि अपयशाचं ओझं वाटतं.
आपलं आत्मप्रतिमा (self-image) आपल्या मानसिक आरोग्याच्या दृष्टीने फार महत्त्वाचं असतं. जर तुम्ही स्वतःला कमी लेखता, सतत स्वतःची तुलना इतरांशी करता, तर तुमचं मनोबल खचतं आणि तुम्हाला अनेक मानसिक आव्हानं येतात. उलट, जर तुम्ही स्वतःबद्दल अभिमान बाळगत असाल, स्वतःची स्वीकृती दिली असेल, तर तुम्ही शांत, स्थिर आणि आत्मविश्वासू राहू शकता.
समाजाच्या अपेक्षा आणि आपलं आत्ममत
आजच्या समाजात आपण सर्वजण एकमेकांशी जोडलेले आहोत आणि एकमेकांबद्दल मतं बनवत असतो. सोशल मीडियाच्या युगात, आपल्याला सातत्यानं इतरांचं मत, प्रतिक्रिया, आणि टीकांची भीती वाटत असते. या भीतीमुळे अनेकदा लोक स्वतःला बदलायचं किंवा समाजाच्या अपेक्षांनुसार वागायचं प्रयत्न करतात. परंतु इथेच महत्त्वाचं आहे, तुम्हाला इतर काय म्हणतात यापेक्षा, तुम्ही स्वतःबद्दल काय विचार करता तेच तुमच्या जीवनात निर्णायक ठरतं.
समाजाच्या अपेक्षा पूर्ण करण्याच्या धडपडीत अनेकदा आपण आपलं आत्मस्वरूप विसरतो. दुसऱ्यांच्या अपेक्षा पूर्ण करण्यात आपल्याला स्वतःची खरी ओळख विसरायला होते. अशा स्थितीत, आपण स्वतःच्या मुळ व्यक्तित्वापासून दूर जातो, ज्यामुळे अंतर्गत संघर्ष आणि ताण निर्माण होतो.
आत्ममत आणि आत्मविश्वास
तुम्ही स्वतःबद्दल काय विचार करता, त्याचं थेट प्रतिबिंब तुमच्या आत्मविश्वासावर पडतं. जेव्हा एखादी व्यक्ती स्वतःचं आत्ममूल्य ओळखते, तेव्हा तिचा आत्मविश्वास आपोआप वाढतो. आत्मविश्वास हा फक्त सामाजिक कौशल्यांवर अवलंबून नसतो, तो आपल्या अंतर्गत धारणांवर आधारित असतो. आत्मविश्वासाने वागणं म्हणजे इतरांच्या मतांना नाकारून स्वतःच्या मतावर विश्वास ठेवणं असतं.
आत्मविश्वासाचं एक मोठं वैशिष्ट्य म्हणजे त्यामध्ये नकारात्मक परिस्थितीतून बाहेर येण्याची क्षमता असते. व्यक्ती जेव्हा स्वतःला ओळखते, तेव्हा तिला इतरांच्या टीका किंवा अपयश यांचं महत्त्व कमी वाटतं. ती व्यक्ती अपयशातून शिकते, सुधारते आणि पुन्हा प्रयत्न करते.
नकारात्मक आत्मधारणा
तुमचं स्वतःबद्दलचं मत नकारात्मक असेल, तर ते तुमच्या जीवनातील प्रत्येक पैलूवर विपरीत परिणाम करतं. आत्मविश्वास कमी होतो, मानसिक तणाव वाढतो, आणि आपल्याला सतत असुरक्षितता वाटत राहते. नकारात्मक आत्मधारणा असलेल्या व्यक्तीला इतरांकडून सतत मान्यता हवी असते. त्यांना कायम दुसऱ्यांच्या अपेक्षा पूर्ण करण्यात धन्यता वाटते, पण आतून ते स्वतःला कमी लेखत असतात. या असुरक्षिततेमुळे त्यांना नेहमीच इतरांच्या तुलनेत कमी वाटतं.
आता प्रश्न हा आहे की, ही नकारात्मक धारणा कशी बदलायची? त्यासाठी प्रथम आपल्या मनातील नकारात्मक विचारांची ओळख पटवून त्यांना आव्हान देणं आवश्यक आहे. आपल्या विचारांचा अभ्यास करा, त्यामध्ये कोणते विचार वास्तव आहेत आणि कोणते विचार केवळ कल्पनांवर आधारित आहेत, हे ओळखा. नकारात्मक विचारांमुळे स्वतःबद्दल शंका घेण्याऐवजी, आपल्या क्षमतांवर आणि आपल्या अनुभवांवर विश्वास ठेवणं महत्त्वाचं आहे.
आत्ममुल्य वाढविण्याचे मार्ग
तुमचं स्वतःचं मत कसं सुधारता येईल यासाठी काही मार्ग आहेत, जे तुमचं आत्ममुल्य वाढवण्यासाठी उपयुक्त ठरू शकतात:
१. स्वतःची स्वीकृती:
स्वतःची स्वीकृती दिल्याने तुमच्या अंतर्गत संघर्षात खूप बदल होतो. स्वतःच्या चुकांवर प्रेम करा, त्या चुका तुम्हाला शिकवतात. आपण कोण आहोत, त्याचं स्वीकृती मिळवणं म्हणजेच स्वतःबद्दलचं मत सुधारण्याचा पहिला टप्पा आहे.
२. आपल्या विचारांचा परामर्श:
तुमच्या मनात कोणते विचार चालू आहेत याचं निरीक्षण करा. जेव्हा तुम्हाला नकारात्मक विचार जाणवतात, तेव्हा त्यांना प्रश्न विचारा – ‘हे विचार वास्तवावर आधारित आहेत का?’. बहुतेक वेळा नकारात्मक विचार हे चुकीच्या कल्पनांवर आधारित असतात.
३. स्वतःला प्रोत्साहन द्या:
स्वतःच्या यशाचं कौतुक करायला शिका. तुमचं आत्ममुल्य तुमच्या अपयशावर आधारित नसावं. तुम्ही कधी अपयशी ठरलात तरी त्यातून शिकून पुढे जाणं महत्त्वाचं आहे.
४. इतरांच्या मतांचं महत्त्व कमी करा:
इतरांचं मत तुमच्या आत्ममूल्याचं मोजमाप कधीही ठरवू नये. इतरांच्या टीकेने तुम्ही खचू नका आणि त्यांचं कौतुक तुमचं आत्ममुल्य वाढवणारं नाही. तुमचा आत्मविश्वास तुमच्या स्वतःच्या विचारांवर आधारित असावा.
५. नवीन गोष्टी शिकण्याची तयारी ठेवा:
आत्मविकास हे आयुष्यभराचं काम आहे. नवीन गोष्टी शिकणं, आव्हानं स्वीकारणं, आणि सतत सुधारणा करण्याची तयारी ठेवणं तुमचं आत्ममुल्य वाढवतं.
६. स्वतःबद्दल दयाळूपणा राखा:
स्वतःला कठोर वाटण्यापेक्षा, स्वतःशी दयाळूपणा ठेवा. सगळ्यांमध्ये चुका होतात आणि अपयश येतं. हे मान्य करून, त्या परिस्थितीतून बाहेर पडण्याचा प्रयत्न करा.
तुमचं स्वतःबद्दल काय मत आहे, हेच तुम्हाला यशस्वी किंवा अपयशी बनवतं. तुम्ही स्वतःला कसं पाहता यावर तुमचं मानसिक आरोग्य, आत्मविश्वास, आणि जीवनाची दिशा अवलंबून असते. समाजाच्या अपेक्षांमध्ये अडकण्यापेक्षा, स्वतःच्या अंतरिक विश्वासावर आधारित जगणं शिकणं हे तुमचं आत्ममुल्य वाढवण्याचं आणि जीवनात समाधान मिळवण्याचं खरं साधन आहे.
आणि सर्वात महत्त्वाचं म्हणजे, तुमचं स्वतःबद्दलचं मत हे केवळ बाह्य परिस्थितींवर आधारित नसावं. ते तुमच्या अंतरिक अनुभवांवर, तुमच्या विचारांवर आणि तुमच्या स्वतःबद्दलच्या स्वीकृतीवर आधारित असावं. कारण शेवटी, इतरांना काय वाटतं, त्यापेक्षा तुम्हाला स्वतःबद्दल काय वाटतं हेच महत्त्वाचं आहे.
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.