आधुनिक जीवनशैलीत आपण सतत धावपळीत असतो. अनेक गोष्टी आपल्या मनात असतात ज्या आपण करायला इच्छितो – काहींना शिकायचं असतं, काहींना नवीन छंद जोपासायचा असतो, काहींना प्रवास करायचा असतो तर काहींना करिअरमध्ये प्रगती साधायची असते. पण बऱ्याचदा असं होतं की आपण या गोष्टी करू शकत नाही आणि त्यामुळं एक निराशेचं वर्तुळ तयार होतं. ही निराशा हळूहळू मानसिक ताण, नैराश्य, आणि अस्वस्थता यांमध्ये बदलू शकते.
उद्दिष्टे व अपेक्षा
आपण लहान असताना आपल्या अपेक्षा आणि स्वप्नं वेगळी असतात. जसे-जसे आपण मोठे होतो, तसं तसं आपल्यावर जबाबदाऱ्या येतात. समाज, कुटुंब, मित्रपरिवार, आणि व्यावसायिक अपेक्षा या सर्व आपल्यावर बोजा घालतात. यामुळे आपण अनेकदा आपल्या स्वतःच्या उद्दिष्टांकडे दुर्लक्ष करतो. आपण जे स्वप्नं बघितलेली असतात, ती पूर्ण करण्यासाठी वेळ किंवा साधनं मिळत नाहीत, आणि मग नैराश्य निर्माण होतं.
वेळेचं नियोजन आणि अडथळे
काही वेळा आपल्याकडे उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी इच्छाशक्ती असते, पण वेळेचं नियोजन करणं अवघड जातं. आपली दैनंदिन जबाबदारी, कामाचं ओझं, आणि कुटुंबातील भूमिका या सर्व गोष्टी वेळेची कमी करून टाकतात. वेळ मिळाला तरी त्याचा योग्य वापर कसा करावा, याबद्दल आपल्याला नेहमीच ठरवता येत नाही. यामुळे मनात हळूहळू असंतोष आणि असमाधान दाटू लागतं.
नैराश्याचं स्वरूप
काही लोकांच्या बाबतीत हे असं होतं की ते स्वतःला इतकं दबून जातात की त्यांना स्वतःच्या क्षमतांवरच विश्वास बसत नाही. अनेक वेळा आपण जे काही साध्य करू शकत नाही, ते आपल्या कुवतीच्या पलिकडचं आहे असं आपल्याला वाटतं. हा आत्मविश्वासाचा अभाव नैराश्य वाढवतो. आपल्याला सतत असं वाटतं की आपण प्रयत्न करत नाहीत, आणि जेव्हा हेच विचार सतत मनात येतात तेव्हा नैराश्याचं प्रमाण अधिक होतं.
अपयशाची भीती
खूप वेळा अपयशाची भीती आपल्याला आपली स्वप्नं पूर्ण करण्यापासून अडवते. “जर मी हे करू शकलो नाही, तर?”, “लोक काय म्हणतील?”, “मी अपयशी ठरल्यावर कसं समोर जायचं?” या प्रश्नांची साखळी आपल्या मनात चालू होते. हे विचार इतके खोलवर रुजतात की आपण प्रयत्न करण्यापूर्वीच गाळात रुततो. या अपयशाच्या भीतीमुळे आपण गोष्टी टाळतो आणि हळूहळू नैराश्याच्या जाळ्यात अडकतो.
मानसिक आरोग्याचं महत्त्व
नैराश्याला आपण हलकं घेणं योग्य नाही. जेव्हा आपल्याला असं वाटतं की आपण खूप काही करू इच्छितो पण काहीच करू शकत नाही, तेव्हा आपल्या मानसिक आरोग्याकडे लक्ष देणं आवश्यक आहे. ताण, चिंता, आणि नैराश्य यांच्याशी सामना करण्यासाठी वेळोवेळी विश्रांती घेणं, ध्यानधारणा करणं, आणि आवडत्या गोष्टींमध्ये गुंतणं आवश्यक आहे.
उपाय काय?
१. प्राधान्यक्रम ठरवा
आपण एकाचवेळी अनेक गोष्टी करू शकत नाही. म्हणूनच आपल्याला काय महत्त्वाचं आहे, ते ठरवणं आवश्यक आहे. रोजचं ध्येय छोटं ठेवा, पण त्यावर ठाम रहा. हे लहान उद्दिष्टं साध्य होत गेल्यावर आपल्याला यश मिळाल्याची भावना होईल.
२. स्वतःला दोष देणं थांबवा
आपल्याला सर्व काही एकदम साध्य करता येणार नाही, हे मान्य करा. स्वतःला दोष देणं नैराश्य आणखी वाढवू शकतं. त्याऐवजी, आपण जे काही करू शकतो, त्यावर लक्ष केंद्रित करा.
३. सकारात्मकता जोपासा
मनात सतत नकारात्मक विचार येणं स्वाभाविक आहे, पण त्यांचा त्रास होऊ न देणं हे महत्त्वाचं आहे. सकारात्मक विचारांची सवय लावा, आणि अपयशालाही एक शिकवण म्हणून बघा.
४. मदत घ्या
आपल्याला कधी कधी मित्र, कुटुंबीय किंवा तज्ञ व्यक्तीची मदत घेणं गरजेचं असतं. आपल्या भावना मोकळेपणाने व्यक्त करा आणि मदतीची आवश्यकता असल्यास ती मागायला कचरू नका.
५. वेळेचं योग्य व्यवस्थापन
आत्म-शिस्त ही यशस्वी होण्यासाठीची एक मुख्य गुरुकिल्ली आहे. आपल्या वेळेचं योग्य नियोजन केल्यास आपण आपल्या उद्दिष्टांच्या जवळ पोहोचू शकतो. वेळोवेळी आपल्या योजना तपासून त्यात बदल करणेही गरजेचे आहे.
६. लहान तासबद्ध विश्रांती
आपल्याला जेव्हा खूप मोठं काही साध्य करायचं असतं, तेव्हा आपल्या शरीरालाही विश्रांती द्यायला हवी. लहान विश्रांती घेऊन मनाची ताजेतवानी करा. तासभर काम केल्यावर काही मिनिटं शांततेत बसा, ध्यानधारणा करा, किंवा थोडं चालून या.
नव्या सुरुवातीचं महत्त्व
कधी कधी आपल्या आयुष्यात काही बदल करणं गरजेचं असतं. ज्या गोष्टी आपल्याला आनंद देत नाहीत किंवा ज्या गोष्टींमुळे आपण खचतो, त्यापासून दूर जाणं आवश्यक असतं. नवीन विचार, नवीन दिशा किंवा नवीन सुरुवात आपल्याला नव्या ऊर्जा देऊ शकते. आपण जेव्हा काहीतरी नवं शिकतो किंवा नवीन छंद जोपासतो, तेव्हा आपल्या मनाला एक प्रकारचा उत्साह मिळतो.
ताणतणाव कमी करण्यासाठी कृतीशील पद्धती
१. व्यायाम: रोज थोडासा शारीरिक व्यायाम करा. हे आपल्या शरीरालाच नव्हे तर मनालाही ताजेतवानी करेल. चालणं, धावणं, किंवा योगासारख्या हलक्या व्यायामप्रकारांचा समावेश करा.
२. लेखन: आपल्या भावनांचा उद्रेक होण्यासाठी लेखन एक उत्तम मार्ग आहे. रोजच्या विचारांची नोंद ठेवा, आणि तुमच्या भावनांना वाट मोकळी करून द्या.
३. श्वासाचा सराव: श्वास-प्रश्वासावर लक्ष केंद्रित करणं आणि त्याच्या सरावाने मन शांत ठेवण्यास मदत होते. यामुळे तुमचं मानसिक तणाव दूर होण्यास मदत होईल.
४. नैसर्गिक वातावरणाचा अनुभव घ्या: रोजच्या धकाधकीतून वेळ काढून निसर्गाच्या सानिध्यात जा. त्याने तुमचं मन शांत होईल आणि विचारांची दिशा बदलेल.
जीवनात आपल्याला खूप काही करायचं असतं, पण त्या सर्व गोष्टी एकाचवेळी साध्य करणे शक्य नसते. म्हणूनच, आपण आपल्या मर्यादा ओळखून त्यानुसार कृती केली पाहिजे. छोट्या यशांचं कौतुक करा, सकारात्मकता जोपासा, आणि स्वतःला दोष देण्यापेक्षा स्वतःवर प्रेम करा. नैराश्यापासून मुक्त होण्याचा आणि मनःशांती मिळवण्याचा हाच मार्ग आहे.
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.