मानवस्वभावाच्या गाभ्यात प्रेम हा एक अत्यंत महत्त्वाचा आणि अनिवार्य घटक आहे. प्रेमाची आवश्यकता प्रत्येकाला असतेच, पण कधी कधी ही आवश्यकता अत्याधिक होते आणि त्या पलीकडे जात असते. खासकरून अस्वस्थ, मानसिकदृष्ट्या बेचैन असलेल्या माणसाच्या मनात ही प्रेमाची आवश्यकता जास्त असते. असे लोक सतत इतरांकडून प्रेम मिळवण्याच्या आशेवर जगत असतात. त्यांच्या मनात असलेली अस्वस्थता त्यांना समाधान मिळवण्यासाठी बाह्य स्रोतांकडे धाव घेण्यास भाग पाडते.
अस्वस्थतेचं मूळ
अस्वस्थता ही कोणत्याही प्रकारची असू शकते – ती मानसिक तणाव, असुरक्षितता, एकाकीपण, अपयश, दु:ख, किंवा कोणत्याही गोष्टीतून उत्पन्न होणारी असू शकते. जेव्हा एखाद्या व्यक्तीच्या मनात अशा भावना निर्माण होतात, तेव्हा त्या व्यक्तीचं मन अशांत होतं. ही अस्वस्थता त्याच्या भावनांमध्ये, विचारांमध्ये आणि निर्णयांमध्ये दिसून येते. अशी व्यक्ती स्वतःच्या आतल्या भावनांचा सामना न करता, बाहेरचं समाधान शोधण्याचा प्रयत्न करते.
अशा परिस्थितीत, त्यांना वाटतं की जर कुणीतरी त्यांच्यावर प्रेम केलं, त्यांचं कौतुक केलं, तर त्यांना हवं ते समाधान मिळेल. या प्रेमाच्या अपेक्षांमुळे ती व्यक्ती सतत इतरांकडून मान्यता, आधार, आणि प्रेम मिळवण्यासाठी प्रयत्न करते. परंतु या प्रेमाच्या अपेक्षा त्यांच्या मनातील अस्वस्थतेचं मूळ कारण नसून, ती केवळ एक तात्पुरती फुंकर असू शकते.
आतून आनंदी व्यक्तीचं स्वावलंबी प्रेम
जे लोक आतून आनंदी असतात, त्यांना स्वतःचा आनंद मिळवण्यासाठी बाहेरच्या कोणत्याही स्रोताची आवश्यकता नसते. ते स्वतःच्या आत असलेल्या समाधानात जगत असतात. अशा व्यक्तींचं प्रेम त्यांच्या आतून येतं. त्यांना प्रेमाची गरज नसते, कारण त्यांचं मनच त्यांना आनंद देतं. आतून आनंदी व्यक्ती स्वतःमध्ये पूर्णत्व मानते, आणि म्हणूनच ती इतरांकडून प्रेमाच्या अपेक्षा करत नाही.
आतून आनंदी असणारी व्यक्ती प्रेमात स्वावलंबी असते. तिचं प्रेम व्यक्त करण्याचं माध्यम म्हणजे स्वतःवर असलेली आत्मीयता, इतरांवर असलेली सहानुभूती, आणि निस्वार्थ सेवा. ती व्यक्ती बाह्य जगापासून प्रेमाच्या अपेक्षा करत नाही, कारण तिचं मन प्रेम आणि आनंदाने परिपूर्ण असतं.
प्रेमाच्या शोधामागील मानसिकता
प्रेमाच्या शोधामागे असलेली मानसिकता ही अनेकदा असुरक्षिततेशी जोडलेली असते. जेव्हा एखादी व्यक्ती स्वतःमध्ये असुरक्षित वाटते, ती स्वतःवर प्रेम करू शकत नाही किंवा स्वतःला स्वीकारू शकत नाही, तेव्हा ती इतरांकडून प्रेम शोधण्याचा प्रयत्न करते. ती व्यक्ती असं गृहीत धरते की, जर कुणी तिच्यावर प्रेम केलं, तर तिला स्वतःबद्दल चांगलं वाटेल. यामुळे ती व्यक्ती इतरांच्या मान्यतेवर अवलंबून राहते.
परंतु प्रेमाच्या या शोधामुळे तात्पुरती समाधान मिळालं तरी, दीर्घकाळासाठी ते पुरेसं नसतं. अशा परिस्थितीत ती व्यक्ती पुन्हा इतरांकडून प्रेमाची, आधाराची अपेक्षा करत राहते. हे चक्र निरंतर चालू राहतं, ज्यामुळे तिचं मन अधिकच अस्वस्थ होतं.
आनंदाचा स्रोत आतमध्ये असतो
खरा आनंद हा बाहेरून मिळवता येत नाही, तो आपल्या आतमध्ये असतो. कोणत्याही बाह्य स्रोतावर अवलंबून न राहता, स्वतःच्या आत डोकावून पाहणं हीच समाधानाची खरी किल्ली आहे. जेव्हा आपण स्वतःमध्ये समाधान शोधतो, स्वतःला स्वीकारतो, आणि स्वतःवर प्रेम करतो, तेव्हा आपली मनःशांती टिकून राहते.
आत्मसंयम, आत्मपरीक्षण, आणि आत्मज्ञान यांच्या मदतीने आपला खरा आनंद मिळवता येतो. आतून आनंदी असलेल्या व्यक्तीला बाह्य जगाच्या मान्यतेची गरज नसते. त्यांना कोणाच्याही प्रेमाची किंवा आधाराची अपेक्षा नसते, कारण त्यांचं समाधान त्यांच्यातच असतं.
प्रेमाची अपेक्षा का होते?
प्रेम ही एक अशी भावना आहे की जिच्या आधारावर माणूस आपला जीव जगतो. ती जीवनातील एक आवश्यक भावना आहे. पण अस्वस्थ मनाची प्रेमाची अपेक्षा ही केवळ आत्मसमाधानासाठी नसून, स्वतःच्या असुरक्षिततेचं भान विसरण्यासाठी असते. अशा व्यक्तींना असं वाटतं की, जर त्यांना इतरांमधून प्रेम मिळालं, तर त्यांचं अस्वस्थ मन शांत होईल.
प्रेमाच्या अपेक्षा या माणसाच्या आतल्या भावनात्मक रिकामेपणातून येतात. हे रिकामेपणच त्याला सतत इतरांच्या आधाराची गरज वाटण्यास भाग पाडतं. मात्र, ही गरज माणसाचं खूप मोठं मानसिक ओझं बनते. इतरांकडून अपेक्षित प्रेम मिळालं नाही, तर ती व्यक्ती अधिकच खिन्न होते.
प्रेमाचं खरे स्वरूप
प्रेमाचं खरं स्वरूप हे निरपेक्ष आणि स्वावलंबी असावं लागतं. जेव्हा व्यक्ती स्वतःवर प्रेम करते, स्वतःच्या गरजांची, भावनांची, आणि विचारांची समजूतदारपणे काळजी घेते, तेव्हा ती दुसऱ्यांकडून काहीच अपेक्षा करत नाही. निरपेक्ष प्रेमात इतरांना काही देणं महत्त्वाचं असतं, काही घेणं नाही. अशा प्रेमात आपण स्वतः आनंदीत असतो आणि इतरांनाही आनंद देण्याचं ध्येय असतं.
आतून आनंदी असलेली व्यक्ती या प्रकारच्या प्रेमातच विश्वास ठेवते. तिला बाह्य प्रेमाची किंवा मान्यतेची गरज नसते, कारण तिचं समाधान आतल्या प्रेमातच असतं. ती व्यक्ती स्वतःमध्ये संपूर्ण असते, आणि त्यासाठी तिला कोणत्याही बाहेरच्या स्रोताची आवश्यकता नसते.
अस्वस्थ मनाचं प्रेमाचं उत्तर
अस्वस्थ मनाला खरं समाधान मिळवण्यासाठी प्रेमाच्या शोधाऐवजी आत्मपरीक्षण आणि आत्मज्ञानाची आवश्यकता आहे. जेव्हा व्यक्ती स्वतःच्या आत डोकावते, स्वतःच्या भावनांवर काम करते, तेव्हा तिला कळतं की तीच आपल्याला आनंद देऊ शकते. अशा वेळी इतरांकडून प्रेमाच्या अपेक्षा कमी होतात, आणि आत्मविश्वास वाढतो.
अस्वस्थ मनाला स्वतःच्या अस्वस्थतेचं मूळ कारण शोधून त्यावर काम करण्याची आवश्यकता असते. प्रेम हे समाधानाचं साधन असू शकतं, पण ते केवळ तात्पुरतं समाधान देतं. आत्मपरीक्षण आणि आत्मजागृती हेच दीर्घकाळ टिकणाऱ्या समाधानाचं साधन आहे.
अस्वस्थ मन सतत प्रेमाच्या शोधात असतं, पण आतून आनंदी व्यक्तीला त्यासाठी कोणताही शोध घेण्याची गरज नसते. तिचं समाधान आणि आनंद तिच्या आतच असतो. प्रेमाच्या अपेक्षांमध्ये अडकण्याऐवजी, आपण स्वतःच्या मनाचा शोध घेणं, त्याला शांत करणं आणि स्वतःमध्येच समाधान शोधणं आवश्यक आहे.
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.