आजच्या धकाधकीच्या जीवनात प्रत्येक जण विविध प्रकारच्या ताण-तणावांना सामोरे जात आहे. अशा परिस्थितीत काही व्यक्ती त्यांच्या तणावामुळे चिडचिड करू शकतात, राग व्यक्त करू शकतात. अशा व्यक्तींशी संपर्कात येणे टाळता येत नाही, विशेषतः जर ते आपले जवळचे नातेवाईक, मित्र किंवा सहकारी असतील. दुसऱ्याच्या चिडचिड स्वभावाचा आपल्या मनःस्वास्थ्यावर परिणाम होऊ न देण्यासाठी काही विशिष्ट तंत्रे आणि मानसिक धोरणे आवश्यक आहेत. या लेखात आपण याबद्दल सखोल विचार करणार आहोत.
१. स्वतःची मानसिक तयारी करणे
दुसऱ्याच्या चिडचिडीला आपल्यावर परिणाम करू न देण्यासाठी पहिलं पाऊल म्हणजे मानसिक तयारी करणे. आपण जेव्हा चिडचिड करणार्या व्यक्तीसमोर जातो, तेव्हा आधीच मनात ठरवणे की आपण शांत राहणार आहोत, हे खूप महत्त्वाचं आहे. त्यांची नकारात्मकता आपल्या मनावर हावी होऊ देणार नाही याची तयारी आवश्यक असते.
२. त्यांच्या चिडचिडीचे कारण समजून घेणे
बर्याचदा लोक त्यांचा राग किंवा तणाव त्यांच्या व्यक्तिगत परिस्थितींमुळे व्यक्त करतात. ते आपल्यावर थेट रागावत नसतात, तर त्यांचा तणाव इतर गोष्टींमुळे असतो. जरी त्यांचा राग आपल्यावर निघत असेल, तरी त्यांच्या परिस्थितीचे कारण समजून घेण्याचा प्रयत्न केला तर आपल्यालाही त्यांच्याशी वागताना संयमाने वागता येईल. त्यांना समजून घेण्याची मानसिकता निर्माण केल्यास आपल्याला त्यांची चिडचिड इतकी त्रासदायक वाटणार नाही.
३. भावनिक अंतर ठेवणे
भावनिक अंतर म्हणजे दुसऱ्याच्या भावनांमध्ये स्वतःला अडकू न देणे. आपण दुसऱ्याच्या चिडचिडीत सामील झालो किंवा त्याला प्रतिसाद दिला, तर ते आपल्यालाही मानसिक त्रास देऊ शकते. भावनिक अंतर ठेवणे म्हणजे त्यांच्या भावना त्यांच्या आहेत आणि त्या आपल्या भावना नाहीत हे समजून घेणे. त्यामुळे दुसऱ्याच्या चिडचिडीचा परिणाम आपल्या भावनांवर होणार नाही.
४. स्वतःच्या भावनांवर ताबा ठेवणे
दुसर्याच्या चिडचिडीवर आपले नियंत्रण नाही, परंतु आपल्या स्वतःच्या प्रतिक्रिया नियंत्रित करणं आपल्या हातात आहे. दुसर्याच्या नकारात्मकतेला उत्तर देताना, आपला आवाज शांत ठेवणे, आपली शरीरभाषा स्थिर ठेवणे, आणि शक्य तितकं संयमित राहणे महत्त्वाचं असतं. राग व्यक्त करण्याऐवजी, शांत राहण्याचा प्रयत्न केल्यास परिस्थिती अधिक चांगल्या प्रकारे हाताळता येते.
५. चांगली संवादकौशल्ये वापरणे
चिडचिड करणार्या व्यक्तीशी बोलताना, त्यांची भावना समजून घेण्याचा प्रयत्न करा. उदाहरणार्थ, “मला तुमचं राग येणं समजतं, परंतु आपण यावर शांतपणे बोलू शकतो का?” अशा प्रकारे बोलणे सहकार्यपूर्ण असू शकते. शांत संवाद साधल्यास, दुसरी व्यक्तीही आपल्याशी थोडं मोकळेपणाने बोलण्याचा प्रयत्न करू शकते.
६. स्वतःवर लक्ष केंद्रित करणे
दुसर्याच्या वागण्याने आपण अस्वस्थ होणार नाही असे ठरवणे हे देखील प्रभावी असते. आपण आपला दिवस कसा घालवणार आहोत, आपण काय साध्य करणार आहोत यावर लक्ष केंद्रित करणे महत्वाचे आहे. दुसऱ्यांच्या नकारात्मकतेला उत्तर देण्यात वेळ घालवण्याऐवजी, स्वतःच्या प्रगतीवर लक्ष देणे अधिक फायदेशीर ठरू शकते.
७. स्वतःची मर्यादा ठरवणे
कधीकधी एखादी व्यक्ती वारंवार चिडचिड करते, आणि आपल्याला त्रास होऊ लागतो. अशा परिस्थितीत आपल्या मर्यादा स्पष्ट करणे आवश्यक आहे. उदाहरणार्थ, “तुम्ही मला रागावल्यावर मला अस्वस्थ वाटतं. आपण शांतपणे बोलू शकतो का?” अशा प्रकारे आपल्या भावना मांडणे आणि समोरच्या व्यक्तीला आपल्या मर्यादा स्पष्ट करणे गरजेचे आहे. त्यामुळे समोरच्या व्यक्तीला कळेल की ती आपल्या वागणुकीमुळे दुसऱ्याला त्रास देत आहे.
८. स्वतःला थोडा वेळ द्या
कधीकधी चिडचिड करणाऱ्या व्यक्तीपासून थोडा वेळ लांब राहणे आवश्यक असते. त्यांच्यापासून काही काळ दूर राहून स्वतःला मानसिक ताजेतवाने करण्याची संधी द्या. हा वेळ आपण शांत राहण्यासाठी, ध्यान करण्यासाठी किंवा आपल्या आवडत्या गोष्टीत मग्न होण्यासाठी वापरू शकता. यामुळे आपल्या मानसिक स्वास्थ्यावर दुसऱ्यांच्या नकारात्मकतेचा परिणाम होणार नाही.
९. ध्यान आणि श्वासावरील नियंत्रण
ध्यान आणि श्वासावरील नियंत्रण या तंत्रांचा वापर करून आपण आपल्या मानसिक संतुलनाला स्थिर ठेवू शकतो. जेव्हा एखादी व्यक्ती आपल्यावर चिडचिड करते, तेव्हा आपले श्वास कसे चालले आहेत याकडे लक्ष द्या. खोलवर श्वास घ्या आणि हळूहळू सोडा. हे तंत्र आपल्याला तणावमुक्त करण्यासाठी खूप उपयुक्त ठरते.
१०. इतरांची मदत घेणे
कधीकधी एखाद्या व्यक्तीची चिडचिड आपल्याला खूपच त्रास देऊ शकते. अशा वेळी आपल्या मित्र-परिवाराशी बोलून त्यांची मदत घेणे गरजेचे असते. त्यांच्याशी बोलून आपल्या भावना व्यक्त केल्यास आपण हलके होऊ शकतो. कधीकधी एखाद्या तज्ञाचा सल्ला घेणे देखील फायद्याचे ठरू शकते.
११. प्रत्येक गोष्टीला वैयक्तिकरित्या न घेणे
अनेकदा लोकांचा राग आपल्यावर नसलाच तरी आपण त्याला वैयक्तिकरित्या घेतो. अशा वेळी, त्यांच्या चिडचिडीला आपण जबाबदार नाही आहोत हे लक्षात ठेवणे गरजेचे आहे. त्यामुळे त्यांच्या वागण्याचा परिणाम आपल्या आत्मविश्वासावर किंवा मानसिकतेवर होणार नाही.
१२. स्वतःची काळजी घेणे
मानसिक आरोग्याचे रक्षण करण्यासाठी शारीरिक आणि मानसिक आरोग्याची काळजी घेणे आवश्यक असते. नियमित व्यायाम, पुरेशी झोप आणि आरोग्यदायी आहार यामुळे आपण मानसिकदृष्ट्या बळकट होतो. यामुळे दुसऱ्यांच्या नकारात्मकतेचा आपल्या मनावर कमी परिणाम होतो.
१३. शिकण्याची वृत्ती ठेवा
प्रत्येक परिस्थितीमधून काहीतरी शिकण्याची वृत्ती ठेवल्यास, आपण मानसिकरित्या अधिक मजबूत होऊ शकतो. दुसऱ्याच्या चिडचिडीतून आपण काय शिकू शकतो याचा विचार केल्यास, त्या परिस्थितीला सकारात्मक दृष्टीकोनातून पाहता येईल. यामुळे आपल्या व्यक्तिमत्त्वाची सुधारणा होईल आणि आपले मानसिक आरोग्य देखील बळकट होईल.
दुसऱ्याच्या चिडचिड स्वभावाचा परिणाम आपल्या मानसिक आरोग्यावर होऊ न देण्यासाठी संयम, सहानुभूती आणि चांगल्या संवाद कौशल्यांचा वापर करणे आवश्यक आहे. स्वतःच्या भावनांवर ताबा ठेवणे, भावनिक अंतर ठेवणे, आणि आपल्या मर्यादा ओळखणे हे तंत्र आपण आत्मसात केले तर दुसऱ्यांच्या नकारात्मकतेचा आपल्या मानसिकतेवर कोणताही प्रभाव पडणार नाही. त्यामुळे आपण स्वतःला मानसिकदृष्ट्या सशक्त बनवू शकतो आणि इतरांच्या वागण्याचा आपल्यावर परिणाम होऊ देणार नाही.
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.