आपल्या जीवनात असे अनेक प्रसंग येतात जेव्हा आपण कठीण काळातून जात असतो. हे प्रसंग अनेक प्रकारचे असू शकतात—आर्थिक अडचणी, वैयक्तिक नातेसंबंधांतील ताण, आरोग्याच्या समस्या किंवा कामाच्या क्षेत्रातील आव्हाने. या सर्व कठीण काळात एक गोष्ट अतिशय महत्त्वाची ठरते ती म्हणजे स्वतःची साथ. स्वतःला स्वतःची साथ लाभली, की आपण कोणत्याही कठीण परिस्थितीतून सहज पार होऊ शकतो.
स्वतःला साथ देणे म्हणजे नेमके काय?
स्वतःला साथ देणे म्हणजे आत्मविश्वास, आत्मसन्मान, आणि आत्मबळ निर्माण करणे. कठीण काळात स्वतःला मानसिक आणि भावनिक आधार देण्याची कला हेच या संकल्पनेचे सार आहे. स्वतःला सांभाळण्यासाठी आपल्याला आपल्या विचारांवर, भावनांवर आणि कृतींवर नियंत्रण ठेवता आले पाहिजे. याचबरोबर, आत्म-प्रेरणा आणि सकारात्मक दृष्टिकोन देखील या प्रक्रियेत महत्त्वाचे घटक ठरतात.
१. आत्मबळाचे महत्त्व
आत्मबळ म्हणजे आपले आंतरिक सामर्थ्य. कोणत्याही बाहेरील आधाराशिवाय आपल्याकडे असलेल्या मानसिक शक्तीचा वापर करून आपण कठीण काळात टिकून राहू शकतो. जेव्हा बाहेरील परिस्थिती आपल्या नियंत्रणात नसते, तेव्हा आपले आत्मबळच आपल्याला पुढे नेते. आत्मबळाचे मुख्य स्रोत म्हणजे आपली ध्येय, मूल्ये, आणि स्वतःबद्दल असलेली सकारात्मक भावना.
आत्मबळ विकसित करण्यासाठी आपल्याला स्वतःला ओळखणे खूप महत्त्वाचे आहे. आपले कौशल्य, आपली मर्यादा, आणि आपली क्षमता समजून घेणे हे आत्मबळाच्या विकासासाठी आवश्यक आहे. एकदा का आपण आपल्यातल्या शक्ती ओळखल्या की, कोणत्याही परिस्थितीत आपण स्वतःला सांभाळू शकतो.
२. आत्मसंवादाचा प्रभाव
आपण आपल्याशी कसा संवाद साधतो, यावर आपले मानसिक आरोग्य खूप अवलंबून असते. सकारात्मक आत्मसंवाद हा कठीण काळात अत्यंत प्रभावी ठरतो. अनेकदा आपण आपल्या मनाशी नकारात्मक बोलत असतो—“मी अपयशी आहे,” “माझं काही होणार नाही,” किंवा “सगळं संपलंय.” हे विचार आपल्याला आणखी कमजोर करतात.
याउलट, जेव्हा आपण स्वतःशी सकारात्मक संवाद साधतो—“मी हे करू शकतो,” “हे फक्त एक तात्पुरती अडचण आहे,” किंवा “मी यातून बाहेर पडू शकेन”—तेव्हा आपले आत्मविश्वास आणि आत्मसन्मान वाढतात. सकारात्मक आत्मसंवादाचा सराव केल्यास आपल्या विचारांची दिशा बदलते आणि आपण कोणत्याही कठीण परिस्थितीतून नवी दिशा शोधू शकतो.
३. भावना आणि त्यांचे व्यवस्थापन
कठीण काळात भावना वेगवेगळ्या प्रकारे उमटतात. राग, निराशा, अस्वस्थता, दुःख, भीती या सगळ्या भावना नैसर्गिक आहेत, परंतु त्यांचे योग्य व्यवस्थापन केले नाही तर त्या आपल्याला त्रास देऊ शकतात. स्वतःची साथ मिळवण्यासाठी आपल्या भावनांना ओळखणे आणि त्यांचा स्वीकार करणे आवश्यक आहे. भावनांचे दमन करणे किंवा त्यांना नाकारणे हे निरोगी नाही. त्याऐवजी, त्या भावनांचा स्वीकार करून त्यांना योग्य प्रकारे व्यक्त करणे हे मानसिक आरोग्यासाठी फायद्याचे असते.
भावनांच्या व्यवस्थापनासाठी ध्यान, योग, श्वासोच्छवासाची तंत्रे, आणि ध्यानधारणा यांचा उपयोग करता येतो. या पद्धतींमुळे आपण आपल्या भावनांना शांतपणे समजून घेऊ शकतो आणि त्यांना योग्य मार्गाने नियंत्रित करू शकतो.
४. आत्मप्रेरणा आणि ध्येयांची महत्ता
कठीण काळात आपण स्वतःला प्रेरित ठेवणे हे खूप महत्त्वाचे असते. बाहेरील प्रेरणांवर अवलंबून राहणे नेहमी शक्य नसते, त्यामुळे स्वतःच स्वतःला प्रेरित ठेवणे शिकले पाहिजे. आत्मप्रेरणा मिळवण्यासाठी आपल्याला आपल्या ध्येयांवर लक्ष केंद्रित करावे लागते. कोणत्याही कठीण प्रसंगी, आपल्या आयुष्यातील मोठ्या ध्येयांचा विचार करणे आपल्याला त्या परिस्थितीला सामोरे जाण्याची ताकद देते.
आपली ध्येये स्पष्ट असली की, आपण संकटांमधून मार्ग काढण्यास सक्षम होतो. आपल्या प्रत्येक कृतीतून आपले ध्येय गाठण्याचा प्रयत्न केला, की अपयश देखील आपल्यासाठी एक शिकवण बनते. अशा प्रकारे आपण स्वतःला प्रेरित ठेवू शकतो आणि कठीण काळात देखील आशावादी राहू शकतो.
५. सामाजिक समर्थनाचा स्वीकार
आपण कितीही आत्मबळाने भरलेले असलो तरी, काही वेळा बाहेरून मिळणारा आधारही आवश्यक ठरतो. पण इथेही स्वतःची साथ महत्त्वाची ठरते. कारण आपल्याला जेव्हा स्वतःवर विश्वास असतो, तेव्हा आपण योग्य वेळी इतरांची मदत घेऊ शकतो आणि ती मदत योग्य प्रकारे स्वीकारू शकतो. स्वतःवर विश्वास नसताना, इतरांच्या मदतीला दुर्लक्षित करण्याची किंवा ती मदत स्वीकारून देखील त्याचा योग्य उपयोग न करण्याची शक्यता असते.
सामाजिक समर्थन म्हणजे आपल्या कुटुंबाचे, मित्रांचे, किंवा इतर कोणत्याही प्रिय व्यक्तींचे आधार. कठीण काळात हे समर्थन खूप महत्त्वाचे ठरते, कारण ते आपल्याला भावनिक आधार देते. परंतु, त्याचा प्रभावीपणे वापर करण्यासाठी आपल्याला स्वतःवर विश्वास असावा लागतो.
६. आत्मसन्मान आणि आत्मविश्वास
आत्मसन्मान म्हणजे स्वतःची किंमत जाणून घेणे. जेव्हा आपल्याला स्वतःबद्दल चांगले वाटते, तेव्हा आपण कोणत्याही परिस्थितीत चांगले निर्णय घेऊ शकतो. आत्मविश्वासाने भरलेली व्यक्ती संकटांमध्येही शांतपणे विचार करू शकते आणि समस्या सोडवण्यासाठी योग्य उपाय शोधू शकते.
आत्मसन्मान आणि आत्मविश्वास वाढवण्यासाठी आपल्याला सतत स्वतःशी सकारात्मक बोलावे लागते. आपले लहान-मोठे यश, आपले गुणधर्म आणि आपले प्रयत्न यांचा सतत विचार केल्यास आत्मसन्मान वाढतो. या गोष्टी कठीण काळात आपल्याला मानसिक आधार देतात आणि परिस्थितीचा सामना करण्यासाठी सज्ज करतात.
७. समस्या सोडवण्याचे कौशल्य
कठीण काळात एक मोठे आव्हान म्हणजे समस्या सोडवण्याचे कौशल्य. प्रत्येक समस्या सोडवण्यासाठी विशिष्ट पद्धत असते आणि ती पद्धत समजून घेणे महत्त्वाचे असते. जेव्हा आपण स्वतःला साथ देतो, तेव्हा समस्या सोडवण्यासाठी आपण शांतपणे विचार करू शकतो. आपल्याकडे असलेल्या साधनांचा वापर करून आपण समस्या सोडवू शकतो.
या कौशल्याच्या मदतीने आपण कोणत्याही कठीण परिस्थितीत मार्ग काढू शकतो. अनेकदा, समस्या आपल्या नियंत्रणात नसतात, परंतु आपली प्रतिक्रिया मात्र आपल्या नियंत्रणात असते. म्हणूनच, स्वतःवर विश्वास ठेवून समस्येकडे योग्य दृष्टिकोनातून पाहिले, तर ती सोडवणे सोपे होते.
स्वतःला स्वतःची साथ लाभली की कठीण काळात स्वतःला सांभाळणे अधिक सोपे होते. आत्मबळ, सकारात्मक आत्मसंवाद, भावनांचे योग्य व्यवस्थापन, आत्मप्रेरणा, आत्मसन्मान, आणि समस्या सोडवण्याचे कौशल्य या सगळ्या गोष्टी आत्मविश्वास वाढवतात आणि आपल्याला मानसिकदृष्ट्या सक्षम बनवतात. जीवनात आलेल्या कोणत्याही संकटाचा सामना करण्यासाठी या सगळ्या गोष्टींचा योग्य वापर केल्यास आपण अधिक सबळ होतो. स्वतःची साथ म्हणजेच आपल्या मानसिक आरोग्याचे खरे रक्षण आहे, आणि यामुळेच आपण कोणत्याही कठीण परिस्थितीत स्थिर राहू शकतो.
धन्यवाद!
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.