आपण माणसं एकमेकांशी जोडलेली असतो, आपल्याला भावनिक नातेसंबंधांची गरज असते. आपले कुटुंब, मित्र, सहकारी, इत्यादींशी आपले नातेसंबंध घट्ट ठेवणे हे आपले उद्दिष्ट असते. परंतु या नातेसंबंधांच्या गोष्टींमध्ये आपण अनेकदा दुसऱ्यांच्या भावनांचा विचार करताना स्वतःच्या भावनांना दुर्लक्षित करतो. हे भावनिक ओझं घेऊन पुढे जाताना आपण आपल्याच अंतर्मनाला फसवत असतो.
दुसऱ्यांच्या भावना जपण्याची गरज का असते?
माणूस हा सामाजिक प्राणी आहे. त्याच्या अस्तित्वासाठी नातेसंबंध, स्नेह, आपुलकी या गोष्टी महत्त्वाच्या असतात. त्यामुळे आपल्याला इतरांच्या भावनांचा आदर करावा लागतो, त्यांना दुखवू नये याची काळजी घ्यावी लागते. आपल्याला नकारात्मक प्रतिक्रिया मिळू नयेत, आपल्याबद्दल इतरांचं मत चांगलं रहावं, यासाठी आपण सतत प्रयत्न करत असतो.
आपण इतरांच्या भावनांना महत्त्व देणं हे एक नैतिक कर्तव्य आहे; परंतु याचा अतिरेक झाला की त्याचे दुष्परिणाम होऊ शकतात. दुसऱ्यांच्या भावनांबद्दलची जास्त जागरूकता अनेकदा आपल्या स्वतःच्या भावनांच्या दुर्लक्षाकडे नेते.
स्वतःच्या भावनांची उपेक्षा: एक गंभीर समस्या
स्वतःच्या भावनांची उपेक्षा करणं म्हणजे आपल्या अंतर्मनाशी फसवणूक करणं आहे. आपल्याला वाटतं, “काय झालं तर, दुसऱ्यांना चांगलं वाटेल, तर माझं ठीक आहे!” पण खरं तर, असे विचार करून आपण स्वतःला नुकसान पोहोचवत असतो. जेव्हा आपण दुसऱ्यांच्या भावना जपतो, त्यांना आनंद देण्याचा प्रयत्न करतो, तेव्हा आपल्या स्वतःच्या भावना कुठेतरी दडपल्या जातात. या दडपलेल्या भावना काही काळासाठी दुर्लक्षित होऊ शकतात, पण दीर्घकालीन परिणाम होण्याची शक्यता असते.
दडपलेल्या भावनांमुळे मनाच्या आत एक अशांतता निर्माण होते. आपलं मन सदैव घुसमटतं, कारण त्याला हवी असलेली शांती त्याला मिळत नाही. हे अशांत मन सतत आपल्याला विचार करतं, “मी माझ्या भावनांना का दाबून ठेवतो?” “माझं मन का असं अस्वस्थ आहे?” हे प्रश्न सतत मनात येऊ लागतात आणि आपण अधिकाधिक असमाधानी, अस्थिर होऊ लागतो.
अंतर्मनाचं महत्त्व
आपलं अंतर्मन आपल्या सर्व अनुभवांचं आणि भावनांचं केंद्र आहे. हे अंतर्मन आपल्या सर्व निर्णयांवर आणि आचारसंहितेवर प्रभाव टाकतं. जेव्हा आपण स्वतःच्या भावनांची उपेक्षा करतो, तेव्हा अंतर्मनावर एक प्रकारचा दाब येतो. हा दाब दीर्घकाळ राहिल्यास तो आपल्या मानसिक आरोग्यावर नकारात्मक परिणाम करू शकतो.
अंतर्मन एक प्रकारचं आरशासारखं असतं. आपल्याला ते नक्कीच कळतं की आपण कुठे चुकीचं करतोय, पण आपण आपल्या सवयींमध्ये अडकलेले असतो. अंतर्मन आपल्याला स्पष्टपणे सांगतं की, “तू स्वतःला नकार देतोय.” परंतु आपण तरीही दुसऱ्यांच्या भावना जपण्यात गुंतलेले राहतो.
स्वतःच्या भावनांना महत्त्व देणं आवश्यक आहे
स्वतःच्या भावनांना महत्त्व देणं म्हणजे स्वार्थीपणाचं लक्षण नाही. हे आपल्याला निरोगी, संतुलित आणि समाधानी ठेवण्यासाठी महत्त्वाचं आहे. आपल्याला आपल्या भावनांचा आदर करणं, त्यांना व्यक्त करणं, आणि त्यांचं अस्तित्व मान्य करणं आवश्यक आहे. स्वतःच्या भावनांचा विचार न करता आपण दुसऱ्यांच्या भावनांच्या ओझ्यात गुरफटून जातो, तेव्हा आपलं अंतर्मन आपल्याला कधीच माफ करत नाही.
जेव्हा आपण स्वतःच्या भावनांना महत्त्व देतो, तेव्हा आपलं मन आपल्याशी समाधानी राहतं. आपण आतून शांत आणि स्थिर राहतो. यामुळे आपलं मानसिक आरोग्य सुधारतं, आणि नातेसंबंधही अधिक सुदृढ होतात.
स्वतःला विचारायचे काही महत्त्वाचे प्रश्न
दुसऱ्यांच्या भावनांचा विचार करताना आपण स्वतःच्या भावनांकडे कधीच दुर्लक्ष करू नये. त्यासाठी आपण स्वतःला काही प्रश्न विचारू शकतो:
१. माझ्या भावना काय आहेत? – आपण आपल्या भावना नीट ओळखल्या पाहिजेत. त्यांना पूर्णत्व मिळालं आहे का?
२. मी कुठे आणि कधी दुसऱ्यांच्या भावनांना प्राधान्य देत असतो? – आपल्याला दुसऱ्यांच्या भावनांचा विचार करताना कुठे आणि कधी आपण आपल्या भावनांचा त्याग करतोय, हे जाणून घ्यावं.
३. मी स्वतःच्या भावनांना कुठेही नाकारतोय का? – स्वतःच्या भावनांना नकार देणं ही एक मानसिक आणि भावनिक समस्या आहे, ज्याचा शोध घ्यावा लागतो.
४. मी कधी आणि कुठे स्वतःसाठी वेळ देतोय? – आपल्या भावनांना प्राधान्य देण्यासाठी आपल्याला स्वतःसाठी वेळ देणं अत्यावश्यक आहे.
स्वतःच्या भावनांचा स्वीकार
आपल्याला आपल्या भावनांचा स्वीकार करणं महत्त्वाचं आहे. हे स्वीकारणं म्हणजे आपण आपल्यासाठीही काहीतरी करू शकतो, आपल्यासाठीही आपल्या भावनांना महत्त्व देतोय, हे मान्य करणं. आपल्याला हे लक्षात घ्यावं लागतं की दुसऱ्यांच्या भावना जपण्यासाठी आपण स्वतःला विसरून जाऊ नये.
स्वतःच्या भावनांचा स्वीकार करणं म्हणजे आपल्याला इतरांवर जास्त प्रेम करता येतं, कारण आपण स्वतःशीही प्रेम करतो. आपल्याला आपलं अंतर्मन समजून घेणं आवश्यक आहे. जेव्हा आपण स्वतःच्या भावनांना प्राधान्य देतो, तेव्हा आपलं अंतर्मनही आपल्याशी शांत राहतं आणि आपल्याला मानसिक समाधान मिळतं.
दुसऱ्यांच्या भावना जपणं हे आवश्यक आहे, परंतु त्यात अतिरेक झाल्यास आपल्याच अंतर्मनावर मोठा ताण पडतो. आपण स्वतःच्या भावनांचा आदर केला पाहिजे, त्यांना व्यक्त केलं पाहिजे, आणि त्यांना नाकारू नये. आपल्याला आपल्या अंतर्मनाशी प्रामाणिक राहण्याचं महत्त्व समजलं पाहिजे. त्याचप्रमाणे, स्वतःच्या भावनांना स्वीकारणं म्हणजे एक संतुलित आणि समाधानी जीवन जगण्याचा मार्ग आहे. शेवटी, आपलं अंतर्मन आपल्याला कधीच माफ करणार नाही जर आपण स्वतःच्या भावनांना नाकारलं तर. त्यामुळे स्वतःच्या भावना जपता जपता दुसऱ्यांच्याही भावनांचं ओझं न होऊ देणं, हे आपल्या मानसिक आरोग्याच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाचं आहे.
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.