मूड म्हणजे आपल्या मनातील भावना, ज्या वेळोवेळी बदलत राहतात. कधी आपण आनंदी असतो, कधी दुःखी, कधी रागावलेले, तर कधी शांत. हे मूड बदलणे साधारणत: आपल्या जीवनातील घडामोडींवर अवलंबून असते. पण, जेव्हा हे मूड सतत आणि अचानक बदलू लागतात, तेव्हा ते मानसिक समस्यांचे लक्षण असू शकते. सतत मूड बदलणे, म्हणजेच मूड स्विंग्स, हे एका मानसिक आरोग्याच्या समस्येचे द्योतक असू शकते.
मूड स्विंग्स म्हणजे काय?
मूड स्विंग्स म्हणजे आपल्या मनाच्या स्थितीतील अत्यंत बदल. काही वेळा हे बदल खूप लहान आणि सहज असतात, तर काही वेळा हे अत्यंत तीव्र आणि दीर्घकाळ टिकणारे असू शकतात. एका व्यक्तीच्या मूडमध्ये अचानक, तीव्र आणि वारंवार बदल होत असतील तर ते विचार करण्यासारखे आहे. असे मूड स्विंग्स काही काळापुरते असू शकतात किंवा ते दीर्घकाळ टिकू शकतात.
मूड स्विंग्सची कारणे
मूड स्विंग्स होण्याची अनेक कारणे असू शकतात. यात शारीरिक, मानसिक, आणि भावनिक घटकांचा समावेश होतो. खालील कारणे मूड स्विंग्स होण्यास कारणीभूत ठरू शकतात:
१. हार्मोनल बदल:
हार्मोनल असंतुलनामुळे मूड स्विंग्स होऊ शकतात. महिलांमध्ये मासिक पाळी, गर्भधारणा, आणि रजोनिवृत्ती यामुळे हार्मोनल बदल होतात, ज्यामुळे मूड स्विंग्स उद्भवू शकतात. पुरुषांमध्येही हार्मोनल बदलामुळे मूड स्विंग्स होऊ शकतात.
२. तणाव आणि चिंता:
तणाव आणि चिंता हे मानसिक आरोग्याच्या समस्या मूड स्विंग्सचे प्रमुख कारण आहे. तणावग्रस्त परिस्थितीमध्ये आपण कधी आनंदी, कधी दुःखी, कधी रागावलेले, तर कधी भीतीने ग्रस्त होतो. ही स्थिती सतत राहिल्यास मूड स्विंग्स होऊ शकतात.
३. आहार आणि जीवनशैली:
चुकीचा आहार, व्यायामाचा अभाव, आणि अपर्याप्त झोप यामुळेही मूड स्विंग्स होऊ शकतात. आपल्या शरीराला आवश्यक पोषक तत्वांचा अभाव, विशेषतः व्हिटॅमिन डी, बी१२, आणि आयरन यांच्या कमतरतेमुळे मूड स्विंग्स होऊ शकतात.
४. औषधांचे दुष्परिणाम:
काही औषधांचे सेवन, विशेषतः अँटिडिप्रेसंट्स आणि सायकोट्रॉपिक औषधे घेतल्यामुळे मूड स्विंग्स होऊ शकतात. या औषधांच्या दुष्परिणामांमुळे मानसिक स्थितीमध्ये बदल होऊ शकतो.
५. मानसिक आरोग्याच्या समस्या:
मूड स्विंग्स हे काही मानसिक विकारांचे लक्षण असू शकते, जसे की बायपोलर डिसऑर्डर, मॅनियक डिप्रेशन, अटेंशन डेफिसिट हायपरएक्टिविटी डिसऑर्डर (ADHD), आणि पोस्ट ट्रॉमॅटिक स्ट्रेस डिसऑर्डर (PTSD).
मूड स्विंग्सचा परिणाम
मूड स्विंग्समुळे आपल्या वैयक्तिक आणि व्यावसायिक जीवनावर विपरीत परिणाम होऊ शकतो. सतत मूड बदलल्यामुळे आपल्या संबंधांमध्ये तणाव निर्माण होऊ शकतो. जेव्हा एखादी व्यक्ती वारंवार आपला मूड बदलत असते, तेव्हा इतरांना त्यांची भावना समजून घेणे कठीण होऊ शकते. यामुळे त्यांच्यात मतभेद निर्माण होतात.
व्यावसायिक जीवनात, मूड स्विंग्समुळे कामावर लक्ष केंद्रित करणे कठीण होऊ शकते. असे व्यक्ती अनेकदा कामात चुका करतात आणि त्यांच्यात कार्यक्षमतेचा अभाव असतो. यामुळे त्यांच्या कामाच्या गुणवत्तेत घट होऊ शकते.
मानसिक समस्या आणि मूड स्विंग्स
मूड स्विंग्स हे काही मानसिक समस्यांचे लक्षण असू शकते. जर एखाद्या व्यक्तीमध्ये सतत मूड बदल होत असतील आणि त्याचे कारण स्पष्ट नसेल, तर ते मानसिक आरोग्याच्या समस्येचे संकेत असू शकतात. काही सामान्य मानसिक विकार जे मूड स्विंग्सचे कारण असू शकतात:
१. बायपोलर डिसऑर्डर:
बायपोलर डिसऑर्डरमध्ये मूड अत्यंत टोकाच्या अवस्थांमध्ये बदलतो. एका वेळेस व्यक्ती अत्यंत आनंदी आणि उर्जावान असू शकते, तर दुसऱ्या वेळेस ती अत्यंत दुःखी आणि उदास असू शकते. हे मूड स्विंग्स काही दिवसांपासून काही आठवड्यांपर्यंत टिकू शकतात.
२. मॅनियक डिप्रेशन:
मॅनियक डिप्रेशन म्हणजेच बायपोलर डिसऑर्डरचा एक प्रकार आहे. यात व्यक्ती मॅनियक आणि डिप्रेसिव्ह अवस्थांमध्ये सतत बदलत असते.
३. अटेंशन डेफिसिट हायपरएक्टिविटी डिसऑर्डर (ADHD):
ADHD असलेल्या व्यक्तींमध्ये लक्ष केंद्रित करण्याची क्षमता कमी असते. त्यांच्या मूडमध्ये सतत बदल होतो, त्यामुळे ते सहजपणे त्रस्त होतात आणि अस्वस्थ राहतात.
4. पोस्ट ट्रॉमॅटिक स्ट्रेस डिसऑर्डर (PTSD):
PTSD असलेल्या व्यक्तींमध्ये मूड स्विंग्स होऊ शकतात, विशेषतः त्या व्यक्तींनी एखाद्या गंभीर आघाताचा सामना केला असल्यास.
उपचार आणि व्यवस्थापन
मूड स्विंग्सचे व्यवस्थापन करण्यासाठी वेगवेगळ्या उपाययोजना केल्या जाऊ शकतात. सर्वप्रथम, मूड स्विंग्सचे कारण शोधणे महत्वाचे आहे. एकदा कारण ओळखले गेले की, त्यानुसार उपचार ठरवता येतात. मूड स्विंग्सच्या उपचारांसाठी खालील उपाय केले जाऊ शकतात:
१. मनोचिकित्सा:
मूड स्विंग्सचे कारण मानसिक असू शकते, म्हणून मनोचिकित्सा (psychotherapy) किंवा सल्ला घेणे उपयुक्त ठरू शकते. मानसोपचारतज्ञाच्या मदतीने, व्यक्ती आपल्या भावना आणि विचारांची समज करून घेऊ शकते आणि योग्य मार्गदर्शन मिळवू शकते.
२. औषधोपचार:
जर मूड स्विंग्सचा संबंध हार्मोनल असंतुलन, मानसिक विकार, किंवा इतर शारीरिक समस्यांशी असेल, तर डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार औषधे घेतली जाऊ शकतात.
३. तणाव व्यवस्थापन:
तणाव आणि चिंता मूड स्विंग्सचे प्रमुख कारण असू शकते. म्हणून, तणाव व्यवस्थापनासाठी ध्यान, योग, व्यायाम, आणि श्वसनाचे तंत्र अवलंबिले जाऊ शकते.
४. आहार आणि जीवनशैली सुधारणा:
आहारामध्ये आवश्यक पोषक तत्वांचा समावेश करणे, पुरेशी झोप घेणे, आणि नियमित व्यायाम करणे हे मूड स्विंग्सच्या व्यवस्थापनासाठी उपयुक्त ठरते.
५. समर्थन गट:
मूड स्विंग्सचा सामना करणाऱ्या लोकांसाठी समर्थन गटांचा सहारा घेणे उपयुक्त ठरू शकते. या गटांमध्ये सहभागी झाल्याने व्यक्तीला आपले अनुभव इतरांसोबत शेअर करण्याची संधी मिळते.
मूड स्विंग्स हे काही वेळा साधारण बदल असू शकतात, पण जेव्हा ते वारंवार, तीव्र, आणि अनियंत्रित असतात, तेव्हा ते मानसिक समस्यांचे लक्षण असू शकते. अशा परिस्थितीत, त्वरित तज्ञांच्या सल्ल्याची आवश्यकता असते. मानसिक आरोग्याचे महत्व लक्षात घेऊन, आपल्यातील कोणत्याही मानसिक समस्यांचे लक्षण ओळखणे आणि त्यासाठी त्वरित उपाययोजना करणे गरजेचे आहे. मूड स्विंग्सचे योग्य व्यवस्थापन केल्यास आपण आपले मानसिक आरोग्य सुधारू शकतो आणि जीवनाचा आनंद घेऊ शकतो.
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.