लहान मुलांना गोष्टी सांगणे ही एक अशी क्रिया आहे ज्याचा मुलांच्या मानसिक, भावनिक आणि बौद्धिक विकासावर अत्यंत चांगला परिणाम होतो. भारतीय संस्कृतीत गोष्टी सांगण्याची परंपरा खूप जुनी आहे. पिढ्यानपिढ्या गोष्टी सांगून ज्ञान, संस्कार, नैतिकता आणि जीवनाचे मूलतत्त्व मुलांपर्यंत पोहोचवले जाते. गोष्टींमधून फक्त मनोरंजनच मिळत नाही, तर मुलांच्या मनात एक चिरस्थायी छाप पडते. पण, आजच्या तंत्रज्ञानाच्या युगात गोष्टी सांगण्याची प्राचीन पद्धत काहीशी कमी होत आहे. मोबाइल, टिव्ही, आणि इतर गॅजेट्समुळे मुलांच्या हातात कथा-कहाण्या देण्याचे प्रमाण कमी होत आहे. या पार्श्वभूमीवर, गोष्टी सांगण्याचे महत्त्व अधिकच अधोरेखित होणे आवश्यक आहे.
मुलांच्या भावनिक विकासासाठी
लहान मुलांच्या भावनिक विकासात गोष्टी सांगणे अत्यंत महत्त्वाचे ठरते. गोष्टींमधून विविध भावना व्यक्त केल्या जातात – आनंद, दु:ख, भीती, आशा, निराशा, इ. मुलं या भावनांना स्वतःच्या जीवनाशी जोडू शकतात आणि त्यांना त्यांचा अनुभव घेता येतो. अशाप्रकारे, मुलांच्या भावनिक समजुतीला एक नवीन आयाम मिळतो. गोष्टींमध्ये सहसा नायकाच्या किंवा पात्रांच्या भावनिक प्रवासाचे वर्णन असते. या प्रवासातून मुलं आपल्याला कशी भावना व्यवस्थापित करावी हे शिकतात. उदाहरणार्थ, जर एखादी गोष्ट एखाद्या मुलाला आत्मविश्वासाची गरज असल्यावर केंद्रित असेल, तर त्या मुलाला आत्मविश्वासाची भावना निर्माण होण्याची शक्यता वाढते.
बौद्धिक विकासासाठी
गोष्ट सांगण्याच्या प्रक्रियेत मुलांच्या विचारशक्तीला उत्तेजन मिळते. कथा ऐकताना मुलांना पात्रांच्या निर्णयांचे आकलन करावे लागते, कारण-परिणाम संबंध समजून घ्यावा लागतो, आणि कथानकाच्या पुढील घडामोडींचा अंदाज बांधावा लागतो. यामुळे मुलांच्या बौद्धिक विकासाला चालना मिळते. शिवाय, गोष्टींमधून मुलांची स्मरणशक्ती सुधारते. त्यांना गोष्ट आठवून पुढे सांगणे, गोष्टीचे अन्वयार्थ लावणे हे सर्व त्यांच्या विचारशक्तीला चालना देतात. हे एक प्रकारचे बौद्धिक व्यायामच ठरते.
भाषा विकासासाठी
लहान मुलांच्या भाषिक विकासात गोष्टी सांगणे महत्त्वपूर्ण ठरते. गोष्टींमध्ये वापरले जाणारे शब्द, वाक्यरचना, आणि भाषेची विविधता मुलांना नवीन शब्द शिकण्यास आणि योग्य भाषिक कौशल्ये विकसित करण्यास मदत करतात. गोष्टींमधील विविध संवाद मुलांच्या बोलण्याच्या शैलीला सुधारतात. गोष्ट ऐकल्यानंतर मुलं ती आपल्या शब्दात सांगतात, ज्यामुळे त्यांच्या अभिव्यक्तीची क्षमता वाढते. शिवाय, गोष्टींमध्ये वापरलेली विविध भाषा, बोलीभाषा किंवा वाक्प्रचार मुलांना त्या समजून घेण्याची सवय लावतात.
नैतिक शिक्षणासाठी
गोष्टी सांगण्याचा सर्वात मोठा फायदा म्हणजे नैतिक शिक्षण. पारंपरिक कथा, लोककथा, आणि धार्मिक गोष्टींमधून मुलांना नैतिक मूल्ये शिकवली जातात. सद्गुण, सत्य, परोपकार, निस्वार्थपणा, शौर्य, आणि इतर मूल्ये मुलांना गोष्टींमधून समजतात. उदाहरणार्थ, पंचतंत्राच्या गोष्टींमधून जीवनाच्या विविध पैलूंचे शिक्षण मिळते. या गोष्टींमधील शिक्षण मुलांच्या मानसिकतेत खोलवर रुजते आणि त्यांचे व्यक्तिमत्त्व घडवण्यासाठी महत्त्वपूर्ण ठरते.
सामाजिक कौशल्यांच्या विकासासाठी
गोष्टींमधून मुलांना सामाजिक कौशल्ये शिकण्यास मदत होते. गोष्टींमधील विविध पात्रांमधील संवाद, त्यांच्या नात्यांचे वर्णन, आणि त्यांच्या समस्या सोडवण्याच्या पद्धती मुलांना सामाजिक कौशल्ये शिकवतात. मुलं गोष्टींमधून समजू शकतात की कसे एकत्र काम करावे, इतरांच्या भावना समजून घ्याव्यात, आणि इतरांसोबत कसे संवाद साधावे. त्यामुळे मुलं अधिक संवेदनशील, सामाजिक, आणि सहानुभूतीपूर्ण होतात.
सर्जनशीलता आणि कल्पनाशक्तीचा विकास
गोष्टी ऐकण्यामुळे मुलांची सर्जनशीलता आणि कल्पनाशक्ती वाढते. गोष्ट ऐकताना मुलं त्या गोष्टीचे चित्र आपल्या मनात तयार करतात, पात्रांची कल्पना करतात, आणि गोष्टीतील घटनांचे दृश्य आपल्यासमोर आणतात. या प्रक्रियेमुळे मुलांची कल्पनाशक्ती फुलते. शिवाय, गोष्टींमधून मिळालेली सर्जनशीलता मुलं आपल्या खेळांमध्ये, चित्रकलेमध्ये, किंवा इतर सर्जनशील क्रियांमध्ये वापरतात.
एकत्रित कुटुंबाचा विकास
गोष्टी सांगणे ही एक अशी क्रिया आहे ज्यामुळे कुटुंबातील सदस्य एकत्र येतात. जेव्हा पालक आपल्या मुलांना गोष्टी सांगतात, तेव्हा त्या संवादातून पालक-मुलांचे नाते अधिक दृढ होते. गोष्टी सांगण्याच्या वेळी मुलं पालकांसमोर आपल्या भावना, विचार, आणि अनुभव व्यक्त करतात. यामुळे कुटुंबातील संवाद वाढतो, आणि कुटुंबातील सदस्यांमधील भावनिक नाते अधिक मजबूत होते.
आत्मविश्वास आणि आत्मसन्मानाची वृद्धी
गोष्टी ऐकल्यानंतर, मुलं त्या गोष्टी आपल्या मित्रांमध्ये सांगतात, शाळेत नाटकांमध्ये सादर करतात किंवा आपापल्या पद्धतीने गोष्टी रचतात. यामुळे त्यांचा आत्मविश्वास वाढतो. गोष्ट सांगताना त्यांची वक्तृत्व कौशल्ये सुधारतात आणि त्यांनी व्यक्त केलेल्या विचारांचे इतरांकडून मिळणारे प्रतिसाद त्यांचा आत्मसन्मान वाढवतात.
उपयुक्त कौशल्यांची जोपासना
गोष्टींमधून मुलांना वेळ व्यवस्थापन, निर्णयक्षमता, आणि समस्या सोडवण्याचे कौशल्य शिकायला मिळते. गोष्टींमधील पात्रांच्या अनुभवांतून मुलं शिकतात की विविध परिस्थितींमध्ये कसे निर्णय घ्यावेत, कशा पद्धतीने वेळेचा सदुपयोग करावा, आणि कशा प्रकारे अडचणींचा सामना करावा. यामुळे मुलांच्या जीवनात आवश्यक असलेल्या कौशल्यांची जोपासना होते.
विश्रांती आणि मानसिक शांततेसाठी
गोष्टी ऐकताना मुलांना एक प्रकारची विश्रांती आणि मानसिक शांती मिळते. दिवसभरातील विविध ताणतणाव, शाळेतील कामं, आणि इतर क्रियांमुळे थकलेली मुलं गोष्टी ऐकताना रिलॅक्स होतात. यामुळे त्यांच्या मनावरचा ताण कमी होतो आणि ते एकाग्रतेने गोष्ट ऐकू शकतात. विशेषतः झोपण्यापूर्वी गोष्ट ऐकल्याने मुलांना शांत झोप लागते आणि त्यांची झोपण्याची प्रक्रिया अधिक आनंददायी होते.
सांस्कृतिक वारसा जपण्यासाठी
गोष्टी सांगण्याची परंपरा सांस्कृतिक वारसा जपण्यासाठी महत्त्वाची असते. लहान मुलांना आपल्या संस्कृतीतील परंपरा, रीतीरिवाज, आणि ऐतिहासिक घटनांची माहिती गोष्टींद्वारे दिली जाते. यामुळे मुलांना आपल्या संस्कृतीबद्दल अभिमान वाटतो आणि त्यांची सांस्कृतिक ओळख मजबूत होते.
गोष्टी सांगणे हा एक साधा आणि सहज असलेला उपाय आहे, ज्यामुळे मुलांच्या विकासाच्या सर्वच पैलूंवर सकारात्मक परिणाम होतो. आजच्या तंत्रज्ञानाच्या युगात, जेव्हा मुलं गॅजेट्सच्या प्रभावाखाली आहेत, त्यांना गोष्टी सांगण्याच्या परंपरेशी जोडणे आवश्यक आहे. गोष्टी सांगणे फक्त पालक आणि मुलांमधील संवाद साधण्याचे साधन नाही, तर ती एक शक्तिशाली प्रक्रिया आहे जी मुलांच्या मानसिकतेला, भावनिकतेला, बौद्धिकतेला, आणि सामाजिकतेला आकार देते. त्यामुळे, पालकांनी आपल्या मुलांना नियमितपणे गोष्टी सांगाव्यात आणि या सुंदर परंपरेचे महत्त्व कायम ठेवावे.
आजच मुलांचं योग्य करीअर कॉउन्सिलिंग करून घ्या. यासंदर्भात खालीलप्रमाणे संपूर्ण माहिती नमूद करण्यात आलेली आहे. Online Career Counseling द्वारे निरनिराळ्या मानसशास्त्रीय किंवा करिअर चाचण्या घेऊन मुलांची योग्य करिअरची दिशा ठरवूया. Online असल्याने पालकांना आणि मुलांना कोठेही यायची-जायची गरज नाही.
खूपच छान…. फार आवश्यक आहे हे आज.
खूप छान ! मुलांमध्ये गोष्टींची आवड निर्माण करणे आवश्यक आहे. गॅजेट्सच्या काळात गोष्टींच महत्त्व विसरता कामा नये.😊👌🏻