स्वप्नात घडत असलेल्या गोष्टींची जाणीव शरीरावर का होते?

स्वप्न म्हणजे आपल्या मनाच्या गूढ कोपऱ्यांमध्ये घडणारी एक विलक्षण प्रक्रिया. स्वप्नांचा अनुभव आपल्याला अनपेक्षित, अद्भुत आणि कधीकधी भयानक देखील वाटतो. स्वप्नात घडणाऱ्या गोष्टींची जाणीव शरीरावर का होते, याचा विचार केला तर, त्यामागे काही शास्त्रीय आणि मानसशास्त्रीय कारणे असतात.

स्वप्नांची रचना आणि प्रकृती

स्वप्नांची निर्मिती आपल्या मेंदूच्या विविध भागांमध्ये होते. झोपेमध्ये तीन मुख्य अवस्था असतात: NREM (Non-Rapid Eye Movement), REM (Rapid Eye Movement) आणि जागृती. REM झोपेमध्ये स्वप्नांची निर्मिती जास्त प्रमाणात होते. या अवस्थेत आपल्या मेंदूतील सक्रियता वाढते आणि मेंदूत विविध रासायनिक आणि इलेक्ट्रिकल क्रियाकलाप होतात.

स्वप्नांचा शारीरिक प्रभाव

१. मेंदू आणि शरीराची परस्परसंवाद:

स्वप्नामध्ये मेंदूतील विविध भाग सक्रिय होतात, जसे की अॅमिग्डला, थॅलमस, आणि प्रीफ्रंटल कॉर्टेक्स. हे भाग आपल्याला भावना, विचार आणि क्रिया नियंत्रित करतात. त्यामुळे स्वप्नात घडणाऱ्या गोष्टींचा परिणाम आपल्याला शारीरिक पातळीवर देखील जाणवतो.

२. ह्रदयगती आणि श्वासोच्छवास:

REM झोपेमध्ये आपली ह्रदयगती आणि श्वासोच्छवास अनियमित होतात. स्वप्नात आपल्याला भय, आनंद, दु:ख अशा भावना जाणवतात आणि त्या भावनांचा परिणाम आपल्या ह्रदयगतीवर होतो. स्वप्नात धावणे, उडणे किंवा भयानक प्रसंगांचा सामना करणे यामुळे ह्रदयगती वाढते आणि श्वासोच्छवास जलद होतो.

३. मांसपेशींची प्रतिक्रिया:

REM झोपेमध्ये आपल्या शरीराच्या मांसपेशींची सक्रियता कमी होते, म्हणजेच मेंदू आपल्या मांसपेशींना अंशतः निष्क्रिय करतो. परंतु, काही वेळा स्वप्नातील घटना इतक्या तीव्र असतात की मांसपेशी प्रतिक्रिया देतात, जसे की अंगाचा झटका, हात किंवा पाय हलवणे इत्यादी.

४. स्वप्नातील दृश्ये आणि अनुभूती:

स्वप्नात आपण विविध दृश्ये पाहतो, जसे की गडगडाट, धुकं, पाणी, आग, इत्यादी. ही दृश्ये मेंदूतील दृश्य आणि अनुभूती केंद्रांना सक्रिय करतात, ज्यामुळे आपल्याला त्या दृश्यांची शारीरिक जाणीव होते.

स्वप्नांच्या मानसशास्त्रीय प्रभाव

१. अवचेतन मनाची भूमिका:

स्वप्नांमध्ये आपल्या अवचेतन मनातील विचार, भावना, आणि आठवणी प्रकट होतात. या विचारांची शारीरिक प्रतिक्रिया आपल्या शरीरावर होऊ शकते. उदाहरणार्थ, एखाद्या चिंतेच्या स्वप्नामुळे आपल्याला घाम फुटू शकतो किंवा उष्णतेचा अनुभव येऊ शकतो.

२. भावनांचा परिणाम:

स्वप्नांमध्ये अनुभवलेल्या भावनांचा परिणाम आपल्या मूडवर आणि शारीरिक अवस्थांवर होतो. भयावह स्वप्नांमुळे ह्रदयगती वाढू शकते, तर सुखद स्वप्नांमुळे आपल्याला शांती आणि आराम वाटू शकतो.

३. स्वप्नांच्या स्मृती:

काही स्वप्ने आपल्याला जागृत अवस्थेतही आठवतात. या स्मृतींमुळे आपल्याला शारीरिक प्रतिक्रिया येऊ शकते, जसे की ह्रदयगती वाढणे, घाम येणे, इत्यादी.

स्वप्नांचा अनुभव हा अत्यंत व्यक्तिगत आणि जटिल असतो. स्वप्नातील घटनांची जाणीव शरीरावर का होते याचे कारण आपल्यातील मेंदू-शरीर संवाद, भावनांची प्रतिक्रिया, आणि अवचेतन मनाच्या क्रियाकलापांमध्ये लपलेले असते. स्वप्नांची शास्त्रीय आणि मानसशास्त्रीय समज आपल्याला त्यांच्या प्रभावांचा अधिक चांगल्या प्रकारे विचार करण्यास मदत करते. स्वप्नांचा अभ्यास करणे म्हणजे आपल्या मनाच्या गूढतेचा एक अनोखा प्रवास आहे, जो आपल्या शरीराच्या आणि मनाच्या संबंधांना उलगडतो.