मानवाच्या मनात अनेक प्रकारच्या इच्छा आणि भावना असतात. त्यातल्या काही स्पष्टपणे व्यक्त होतात, तर काही दबलेल्या अवस्थेत राहतात. या दबलेल्या इच्छांचा अभ्यास मानसशास्त्रात फार महत्त्वाचा मानला जातो. या लेखात आपण माणसांच्या अशा दबलेल्या इच्छांविषयी सखोल विचार करूया ज्या कधीच आजपर्यंत बाहेर येऊ शकल्या नाहीत.
दबलेल्या इच्छांचा अर्थ
दबलेल्या इच्छा म्हणजे अशा भावना किंवा अपेक्षा ज्या व्यक्तीने कोणत्याही कारणास्तव दाबून ठेवलेल्या असतात. या इच्छांचे मूल कारण समाजाच्या नियमांच्या आणि संस्कृतीच्या चौकटीत शोधता येते. बरेचदा व्यक्तीच्या बालपणातील अनुभव, पालकांचे वर्तन, सामाजिक अपेक्षा आणि रूढीवादी विचारसरणी यामुळे या इच्छा दडपल्या जातात.
दबलेल्या इच्छांचे परिणाम
दबलेल्या इच्छांचा परिणाम व्यक्तीच्या मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यावर होऊ शकतो. या इच्छांचा आविष्कार न होणे म्हणजे मनावर ताण आणि तणाव निर्माण होणे. हा ताण दीर्घकालीन असल्यास मानसिक विकारांची शक्यता वाढते. चिंता, नैराश्य, आणि असंतोष हे सर्व याच ताणाचे दुष्परिणाम असू शकतात.
दबलेल्या इच्छांचे मानसशास्त्रीय स्पष्टीकरण
सिग्मंड फ्रॉइड यांच्या मानसशास्त्रीय सिद्धांतानुसार, माणसाच्या मनात तीन स्तर असतात – सचेतन, अर्धसचेतन, आणि अचेतन. अचेतन मनात दडलेल्या इच्छांचा साठा असतो. फ्रॉइड यांचा असा विश्वास होता की, या अचेतन इच्छांचा अभ्यास केल्यास व्यक्तीच्या वर्तनातील अनेक गोष्टींचा उलगडा होऊ शकतो. फ्रॉइड यांच्या मतानुसार, स्वप्न, चूक झालेली वाक्ये आणि हसण्याचे प्रसंग हे सर्व या अचेतन इच्छांचे संकेत देऊ शकतात.
दबलेल्या इच्छांचे वर्गीकरण
दबलेल्या इच्छांचे वर्गीकरण विविध प्रकारे केले जाऊ शकते:
१. लैंगिक इच्छा:
या प्रकारच्या इच्छांमध्ये लैंगिक संबंध, आकर्षण आणि प्रेमाच्या भावना येतात. समाजातील नैतिकता आणि मर्यादांमुळे या इच्छा दडपल्या जाऊ शकतात.
२. सामाजिक प्रतिष्ठेच्या इच्छा:
प्रत्येकाला समाजात मान आणि प्रतिष्ठा मिळावी अशी इच्छा असते. परंतु, स्वतःच्या क्षमतांचा न्यूनगंड असलेल्या व्यक्ती या इच्छांना दाबून ठेवतात.
३. स्वतःच्या आवडीनिवडींच्या इच्छा:
स्वतःच्या आवडीनिवडींमध्ये वेळ घालवण्याची इच्छा, हौसेच्या गोष्टी करण्याची इच्छा ही दबल्या जाऊ शकते.
दबलेल्या इच्छांचा उलगडा
दबलेल्या इच्छांचा उलगडा करण्यासाठी विविध मानसशास्त्रीय पद्धती वापरल्या जातात:
१. स्वप्नांचा अभ्यास:
फ्रॉइड यांच्या मते, स्वप्नांमध्ये दबलेल्या इच्छांचा आविष्कार होतो. स्वप्नांच्या अर्थाचे विश्लेषण केल्यास त्या इच्छांचा उलगडा होऊ शकतो.
२. लेखन आणि कला:
लेखन, चित्रकला, आणि इतर कलात्मक अभिव्यक्तीच्या माध्यमातून व्यक्तीच्या दबलेल्या इच्छांचे प्रदर्शन होते.
३. थेरपी:
मानसशास्त्रीय थेरपीद्वारे व्यक्तीच्या दबलेल्या इच्छांचा शोध घेता येतो. संवाद आणि विश्लेषणाच्या माध्यमातून या इच्छांचा उलगडा होऊ शकतो.
दबलेल्या इच्छांचा अभ्यास मानसशास्त्रात अत्यंत महत्त्वाचा आहे. या इच्छांच्या मुळांपर्यंत पोहोचल्यास व्यक्तीच्या मानसिक आरोग्याचा उलगडा होऊ शकतो आणि त्यांच्यावर उपाय योजना करता येते. समाजातील प्रत्येक व्यक्तीला त्यांच्या इच्छांचे दमन न करता त्यांना स्वस्थ आणि सन्मानपूर्वक जीवन जगण्यासाठी प्रोत्साहित करणे हे आपल्या सर्वांचे कर्तव्य आहे.
गोळ्या घेण्यापेक्षा मानसिक समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी ‘आपलं मानसशास्त्र’ ची मदत घ्या.