सत्र सहावे :- आजार असल्याची बनावट विकृती (Factitious Disorder)
ही विकृती म्हणजेच कृत्रिम, बनावट, ओढूनताणून आणलेला किंवा बळच उत्पन्न केलेला मानसिक आजार ! उदाहरणाद्वारे स्पष्ट करायचे झाल्यास, काही व्यक्ती या मनोशारीरिक आजाराने (Psychosomatic Disorder) ग्रस्त असतात. जसे की, डोकेदुखी, पोटदुखी, चक्कर येणे, पोटात मळमळणे इ. परंतु ही सर्व शारीरिक लक्षणे जेव्हा कोणत्यातरी मानसिक आजाराने उद्भवतात तेव्हा त्यास मनोशारीरिक आजार असे म्हणतात. तरीही मला कोणतातरी शारीरिक आजार झाला आहे, असेच व्यक्तीला वाटते व ती प्रत्यक्ष ते अनुभवतही असते, म्हणजेच याठिकाणी व्यक्ती खोटे बोलत नाही. याउलट या विकृतीने ग्रस्त व्यक्ती खोटे बोलतात. स्वतः च विविध लक्षणे उत्पन्न करीत असतात किंवा खरोखरच्या पण अगदी किरकोळ अशा तब्येतीविषयक तक्रारी अतिशय फुगवून व नाट्यमय पद्धतीने इतरांपुढे मांडत राहतात. अशा व्यक्तींना रुग्णांच्या व पेशंटच्या भूमिकेत रहायला फार आवडते. म्हणून मला काहीतरी झाले आहे किंवा होणार आहे, याबद्दलच ते इतरांना सांगत बसतात.
केस :
लक्षणे :
२) या व्यक्ती सतत स्वतःच्या मानसिक आणि शारीरिक आजाराविषयी अवास्तव तक्रार करत असतात.
३) आपण आजारी आहोत याविषयी वातावरण तयार झाले आहे, असे वाटल्यास ते इतर जवळीक व्यक्तींच्या आजराबाबतीतही उघडपणे बोलतात.
४) या व्यक्तींना बऱ्यापैकी वैद्यकीय ज्ञान असल्याचे दिसून येते. कोणत्या आजारात कशा प्रकारची लक्षणे उद्भवतील याचा त्यांना अंदाज असतो, त्यामुळे आजारी असल्याचे नाटक इतरांना खरे वाटेल, असे ते वागतात.
५) अनावश्यक शस्त्रक्रीया करवून घेण्यापर्यंतसुद्धा या मंडळींची मजल जाऊ शकते.
कारणे :
१) या विकृतीचे उगमस्थान बाल्यावस्थेत उत्पन्न होत असून तरुणपणी या विकृतीला एक आकार प्राप्त होतो.
२) बालवयात असताना आजारी पडल्यानंतर आई-बाबा माझी जास्त काळजी घेतात, शाळेला सुट्टी मिळते, आवडते नातलग भेटायला येतात इ गोष्टी व्यक्तीच्या ठिकाणी केंद्रित होऊन हळू हळू या प्रकरणाला सभोवतालीन परिस्थितीकडून खत पाणी मिळते.
३) काही केसेस मध्ये तरुणपणी ही विकृती जन्म घेते, पेशंट होण्याचे फायदे लक्षात घेऊन व्यक्ती तसे वागण्याचा आव आणते.
४) अनुवांशिकतेमार्फत ही विकृती एका पिढीपासून दुसऱ्या पिढीत संक्रमित होऊ शकते.
५) मेंदूतील रसायनांमध्ये असमतोल झाल्याने हा आजार उद्भवू शकतो.
उपचार :
१) अशा व्यक्तींच्या जीवनशैलीत बदल करण्याचा प्रयत्न केला जातो. आजाराविषयी खोटे बोलण्याची तात्कालीक सुखप्राप्तीतुन उद्भविणाऱ्या असंख्य समस्या याबद्दल व्यक्तीला आत्मचिंतन करण्याचे वेगवेगळे उपाय दिले जातात.
२) इतरांनी माझी काळजी करावी आणि माझ्याकडे लक्ष द्यावे यामधल्या अवास्तव अपेक्षांबद्दलची तार्किक बाजू प्रत्यक्ष अनुभवामार्फत स्पष्ट केली जाते.
३) वेगवेगळ्या सायकोथेरपी याठिकाणी वापरू शकतो. जसे REBT, CBT, Existential & Logo Therapy इ.
४) काही Meditation चाही महत्वपूर्ण उपायोग होऊ शकतो.
५) आणि शेवटी मेंदूतील दोष आणि रसायनांमधील असमतोल यासाठी औषधोपचारही फायदेशीर ठरते.
टिप : तज्ञांच्या योग्य सल्ल्याशिवाय कोणतीही उपचार पद्धती वापरणे धोक्याचे आहे. कारण आजाराचे निदान (Diagnose) यावर संपूर्ण उपचार पद्धती अवलंबून असते
फ्री हेल्पलाईन – ९१७५४२९००६ / ९१३७३००९२९ (वेळ सायंकाळी ५ ते ६)
धन्यवाद !